KKTC'de, 28 Aralık günü Lefkoşa Türk Belediyesi işçileri, 11 aydır düzensiz ve son 3 aydır hiç alamadıkları maaşları için genel greve çıktılar. Bir önceki gün, işçilerin yaptığı eylemde çıkan ve adeta bir isyanı andıran çatışmalar sonucu 21 sendikacının gözaltına alınmasına istinaden genel greve giden sendika, yapılan grevin ardından gözaltındakilerin bırakılmasını talep etmişti.

Bir önceki gün yaşanan eylemde, işçiler aynı zamanda KKTC'de iktidarda bulunan iktidardaki burjuvazinin sağını temsil eden Ulusal Birlik Partisi'nin binasına da girmişler ve tepkilerini dile getirmişlerdi. UBP, TC emperyalizminin tescilli katili Rauf Denktaş tarafından 1975 yılında kurulmuş ve 2009'daki parlamento seçimlerinde yaklaşık %44'lük bir oranla seçimden 26 milletvekilini meclise sokarak galip ayrılmıştı.

O nedenle eylemin ilk başladığı günden aylar önce biriken öfkenin açığa çıkması ile söndürülmesi bir oldu. Çünkü sendikaların genel grevleri var. Genel grevleri düzenleyen sendikaların tek derdi sendikacıların bırakılması değil. Tarihte görülen bütün örnekleriyle sendikalar, işçi sınıfının mücadelesini sektörel, yerel ya da işyeri tabanlı bölerek gelişmeye çalışan hareketin ateşini daha yanmadan söndürüyorlar.

Güney kesiminde ise işler bir o oranda içinden çıkılmaz halde. Kapitalizmin krizinin en ağır yüzü ile karşı karşıya kalan Yunanistan işçi sınıfından çok fazla farkı olmayan Güney Kıbrıs işçi sınıfı, ödenmeyen maaşlar ve giderek elden giden yaşam koşullarının kötüleşmesi nedeniyle eylemlere başvuruyor. Özellikle 12 Aralık'ta gerçekleşen eylemlerin genel karakteri, Güney kesiminin işçi sınıfının kötüleşen koşullarına tepkiyi geliştirmesi oldu. Hemen ardından da bir süre önce havayolu işçilerinin grev yasağı ile karşılaşması neticesinde greve çıkmaları da hala hafızalardayken, öğretmenler kesintilere karşı bir yürüyüş düzenlediler.

Dimitris Hristofyas'ın devlet başkanlığı yaptığı Güney Rum Yönetimi'nde, Stalinist AKEL (Emekçi Halkın İlerici Partisi) 2008'den bu yana iktidarda bulunuyor. Ancak bu hükümeti de zorlayan bir şey var. O da, tıpkı kuzeyin burjuvazisinin dibine kadar battığı aşırı borç krizi.

Özellikle işsiz sayısının 53 bini aştığı ülkede, ekonomik krizi ötelemek için burjuva devlet tarafından atılmaya çalışılan adımlar en son IMF ile yapılan görüşmeler sonucunda yeni bir paketin kabulü ile neticelendi. Mecliste yaptığı konuşmada gözyaşlarına hakim olamayan Hristofyas'ın “Herkes Avrupa Birliği'ne girerek altın kaşıkla yemek yiyeceğini sanıyor ancak kriz nedeniyle tahta kaşıkla bile yemek yiyemeyeceğiz.” sözleri aslında küresel ekonomik buhranın geldiği noktayı ve geleceği az buçuk gösteriyor gibi. Güney Kıbrıs'ta ilerleyen dönemde burjuvazi tarafından yürürlülüğe koyulacak olan “önlem paketi”, kamu sektöründeki işçi ve emeklilerin maaşlarının %6,5 ila %12,5 aralığında azaltılması, yine kamu işçilerinin mesai saatlerinin düzenlenmesi, akaryakıt fiyatlarına yapılacak artış ve çocuk ile öğrenci yardımının kaldırılması gibi maddeler içeriyor ve bu güneydeki işçi sınıfı için daha kötü koşulların habercisi. Tarihsel deneyiminden aldığı mirasla hareket eden kuzeyin burjuvazisi gibi, güneyin burjuvazisi de ekonomik düzenlemelerin ciddi bir tepkiyle karşılaşmasının önünü alabilmek için hepsinin tamamen yürürlülüğe girmesini iki yıllık bir süreye yaymış durumda.

Adada böyle bir gündem varken, TC burjuvazisinin siyasi temsilcileri krizin bütün kapitalizmin genel bir sorunu olduğu gerçeğine inat, güneyin yaşadığı borç krizine ve S&P'nin, Güney Kıbrıs'ın notunu 'B'den CCC+'ya, görünümünü de negatife düşürmesine ilişkin Avrupa Birliği Bakanı Egemen Bağış'ın ağzından “Allah kurtarsın” demişti. Ancak anladığımız kadarıyla Bağış, resmi %9, gayriresmi %15'leri aşan işsizliğin halen giderek büyüdüğü TC'nin bu dünyada değil, Mars'ta kurulan bir ulus devlet olduğunu ve bu sözlerini de uzaydan söylediğini düşünüyor olmalı. Aşırı borçlanma, cari açık ve işsizliğin giderek arttığı TC topraklarında ve dünyanın başka herhangi bir yerinde, bu kadar rahat ancak ve ancak burjuvazi olabilirdi. Ne yazık ki şimdilik sadece krizin derinleşmesi ile uykusuz gecelerin onları beklediğini söyleyebiliriz.

Bütün bunların yanısıra, Kuzey ve Güney Kıbrıs'ın burjuvazilerinin aralarında yıllardır süren husumetin güncel sayılan bir diğer unsuru da petrol. Yaklaşık üç yıl kadar önce, Akdeniz'de petrol arama çalışmaları başlatmış ve Türkiye de buna yanıt olarak savaş gemileriyle sondaj çalışması yapılan kara sularında çalışmayı sabote etmeye çalışmıştı.

Güneydeki sol iktidar ile, Kuzey'deki sağ iktidar arasındaki ortak yanlar bariz. İkisi de krizin ürünü, kemer sıkma politikaları ile adadaki işçi sınıfının yaşam koşullarının daha da kötüye gitmesine neden oluyorlar.

Güneyin soldan (Emekçi Halkın İlerici Partisi'nden) söylenen yalanları ile sağdan gelen kuzeyin (Ulusal Birlik Partisi'nin) yalanları birleşince, ortaya çalışan işçiler için ağır çalışma koşulları ve kronik işsizliğin sürmesi, koşulların daha da ağırlaşması kalıyor. Birisi 74'teki askeri harekat ile binlerce insanın hayatını kaybetmesine ve evsiz kalmasına yolaçan TC burjuvazisinin bir beslemesi, diğeri ise kapitalizmin krizinin en ağır sonuçlarıyla karşı karşıya kalan Yunanistan burjuvazisinin himayesindeki post-stalinist bir karikatür.

Sol ya da sağ iktidarlar, kapitalizmin beşik kertmeliğinde, krizden dolayı kötüleşen çalışma koşulları, kesintiye uğrayan maaşlar ve yeni grev dalgalarına yelken açıyorlar. Kuzey ve Güney kesiminde özellikle kriz, aşırı istihdam ve 200 milyon liralık borçtan kaynaklı yaşam koşullarında giderek artan bir gerileme var. Ancak bu, kapitalizmin daha yaşanabilir hale getirilmesiyle ortadan kalkacağı anlamına gelmiyor. Maaşların daha düzenli ödenmesi demek, yaşamımızın her alanında, gıda ve temel tüketim maddelerine düzenli zam yağmuru demek; daha az işsizlik işin ücretinin azaltılması ve daha çok süre işyerlerinde kapalı kalıp daha az ücret almak demek; kapitalizmde krizin olmaması demek, işçi sınıfı için daha iyi sömürü koşulları demek anlamına geliyor.

Güney ve kuzey kesimleri her daim bir diğer kesimin işçi sınıfı içerisinde kin ve nefret tohumlarını ekerek onları birbirlerine düşman göstermeye çalışmışlardı. Burjuvazinin işçi sınıfı mücadelesini bölen temel araçlarından, ulus-devlet kavramı ve etrafında şekillendirilen milliyetçilik, şovenizm, ırk fobisi, ötekileştirme ve benzeri ideolojik silahlar yalnızca adada hala iki ayrı işçi sınıfı varmış gibi göstermeye çalışıyor. Bir tarafta Türk işçiler grev yaparken diğer tarafta da yaşam koşulları için grev yapan işçilerin mücadelesini ayrı, tarihsel ve anlık olarak birbirinden tamamen kopuk süreçlermiş gibi algılanmasını istiyor. Çünkü bu onların işine geliyor. Böylece birleşemeyen, sendikalar ile pratik yalıtılmışlıklarını aşamayan tek işçi sınıfından değil, bir toprak parçası üzerindeki iki “ayrı” işçi grubundan bahsediyor oluyoruz. Uluslarla bizlerin önüne set çekmeye çalışanlar yine burjuva kampın temsilcileri oluyorlar. Ancak ekonomik, toplumsal ve siyasi çıkarlarının kesişim noktasında yine aynı işçi sınıfından yani tıpkı dünyanın herhangi bir ülkesinde olduğu gibi, bütün Kıbrıs'ın işçi sınıfından bahsediyoruz.

İşçi sınıfının vatanı olmadığı gibi, kapitalizmde bütün insanlık için de bir gelecek bulunmuyor. Şu anda gerçek potansiyelini açığa çıkarttığından bahsedemediğimiz ancak bütün dünyada olduğu gibi, Kıbrıs'ta da kapitalizmin krizi ve burjuvazinin vaadleri bizleri bölmeye yarıyorken, tarihin tek devindiricisi olan işçi sınıfı mücadelesini birleştirerek ve genelleştirerek yayabilir ve büyütebilir, geleceği insanlığın ayaklarına getirebilir.

Bunçuk

Geçtiğimiz günlerde, fırlatılacak olan Göktürk-2 uydusunun TÜBİTAK'ın Ortadoğu Teknik Üniversitesi kampüsünden canlı izlenenecek olan fırlatma törenine katılacak olması üzere, üniversitede Başbakan Tayyip Erdoğan'a yönelik protestolar gerçekleşmesi ve sonrasında yaşanan olaylar, hala ülke gündeminde önemli bir yer tutmakta ve sürmekteler. Protestolar sonrası ODTÜ'de binlerce kişinin katıldığı eylemler, amfi işgalleri ve boykotlar yaşanırken başta İstanbul'da olmak üzere pek çok şehirde, ODTÜ'lülere destek vermek için öğrenci eylemleri gerçekleştirildi, ki aralarında ODTÜ rektörü de olan binlerce öğretim görevlisi de öğrencileri desteklediğini açıkladı ve hatta ciddi bir kesim de eylemlere katıldı.

Protestolara tepkisi, çevik kuvvet ekipleri eliyle ve ayrıca pek çok gözaltıyla ODTÜ'de ve sonrasında katıksız bir devlet terörü gerçekleştirmek olan hükümet, eylemcilere ve onları destekleyen öğretim görevlilerine karşı alışılmış saldırgan tavrını korumakta. Yüksek eğitim kolunda, koltuğunu kendisine borçu olan herkesi seferber eden AKP hükümeti, bir yandan bu kesimlerden destek bildirgeleri toplar ve Sabahattin Zaim Üniversitesi gibi adı sanı duyulmamış bir üniversitenin dahi ODTÜ'yü kınadığı tuhaf bir durum yaratırken, bir yandan da öğrenci ve öğretim görevlilerini terörist, ODTÜ'yü darmadağan edip sonraki eylemlere saldıran polisleri ise yalnızca görevlerini yapıp kendilerini savunan masum kahramanlar ilan ediyor. Hükümet yanlısı medya ise, olağanüstü bir çaba ile Erdoğan ve diğer hükümet yetkililerinin söylediklerinin dahi üstüne çıkmayı başarıyor. Gerçeğin hükümetin iddia ettiğiklerinden çok farklı olduğu ayan beyan ortada olsa da, uygulanan devlet terörüne eşlik eden yalanların etkisi kayda değer.

Mevcut duruma ve özellikle de hükümetin saldırgan üslubuna ve uygulanan devlet terörüne bakınca, gerçekleşen olayların hükümete ciddi bir tehdit teşkil ettiği, en azından hükümeti korkuttuğu düşünülebilir. Öte yandan biraz daha derinlere inince, daha farklı bir manzarayla karşılaşıyoruz. AKP hükümetinin ODTÜ olaylarında kullandığı saldırgan üslup esasında yeni değil. Erdoğan ve yandaşları, iktidarları boyunca karşılarına çıkan muhalif unsurların büyük çoğunluğuna karşı benzer bir saldırgan tutum takındılar. Aynı şekilde uygulanan devlet terörü de, ODTÜ için görülmemiş düzeyde olsa da, ülke genelinde yeni değil. Eylemlere katılan sayısı binlerle ifade ediliyor ama onbinlerle dahi ifade edilmiyor ki üniversitelerde okuyan öğrenci sayısı bir milyonun üzerinde. Öğretim üyelerinin sayısının da binlerle ifade ediliyor olması ise, yüz bine yakın öğretim üyesi olduğu düşünülürse, daha iyi bir sayı olmakla birlikte yeterli olmaktan uzak. Bunun ötesinde, özellikle öğrencilerin tepkisinin en yoğun olduğu üniversiteler ülkenin ODTÜ, Galatasaray, İstanbul Teknik Üniversitesi gibi iyi üniversiteleri. Hükümet, eylemcileri bu noktadan vurarak elit diye resmedip karşısına almaktan çekinmiyor. Dahası, bunu yaparak bir yandan kendi tabanını muhafaza ederken diğer yandan da MHP tabanına ve kararsızlıkları olan sağ kesime oynuyor. Yani kısacası, eylemlerin hükümete bir tehdit teşkil edecek bir gücü yok ve hükümet de gerçekleşen eylemlerden korkmuyor – aksine masabaşında yaptığı oy hesaplarından dolayı eylemcilerin üzerine gidebilecek kadar rahat hissediyor kendisini. Öte yandan benzeri şekillerde hedef aldığı ve katılımcı sayısı da benzer veya daha az olan TEKEL ve THY mücadelelerinin hükümeti gerçekten korkuttuğunu kısmi de olsa verdiği maddi tavizlerden anlayabiliriz1. Buradan yola çıkarak söyleyebiliriz ki hükümetin bu denli rahat hissetmesinin nedeni de eylemlere katılan öğrenci veya öğretim görevlisi sayısı veya eylemlerin merkezinin iyi üniversitelerden olmasından çok daha derinde yatıyor. Hükümetin rahatlığının nedeni, eylemlerin niceliği veya konumu değil, eylemlerin niteliği.

Galatasaray, İstanbul Teknik, Marmara, İstanbul, Mimar Sinan ve Yıldız Teknik Üniversiteleri öğretim elemanları, ODTÜ ile dayanışma için yayınladıkları ve temel çizgisi akademik özgürlükleri savunmak noktasında olan açıklamalarında şöyle demişlerdi: "Üniversiteler, iktidarların böbürleneceği projeler üreten, şirketlerin taşeronu gibi çalışan, kâr hedefine odaklanan imalathaneler değildir." Üzülerek belirtmemiz gerekiyor ki, üniversiteler tam da böyle imalathanelerdir ve kapitalizm altında yukarıda ifade edilenlerden başka bir işleve sahip olmaları mümkün değildir. Orta Doğu Teknik Üniversitesi de bu kurala bir istisna teşkil etmemektedir. Tayyip Erdoğan'ın “Siz nasıl bir üniversitesiniz? Sizin yetiştirdiğiniz öğrenciler bunlarsa Türkiye batmıştır” sözlerine ODTÜ'de Siyaset Bilimi Profesörü olan Raşit Kaya'nın verdiği şu yanıt, ODTÜ'nün ve genel olarak üniversilerin işlevine dair çok daha gerçekçidir: "Demek ki bizim yetiştirdiğimiz öğrenciler nitelikleri nedeniyle AKP’de görev alabilmişler. İsim vermek istemiyorum ama YÖK’te, TÜİK’te, BDDK’da, en üst düzeydeki yöneticiler bizzat benim öğrencilerimdi. Dolayısıyla Başbakan’ın bize ne tip öğrenci yetiştirdiğimiz konusunda böyle bir ithamda bulunması, çok haksız bir itham. Biz Başbakan’ın ima ettiği gibi terörist değil, AKP’ye bakan yetiştirdik." Bununla birlikte öğretim üyelerinin alıntıladığımız açıklamasına dair en büyük sorun, yanlış olması değil. Son dönemdeki eylemlilikler içerisinde mevcut çatışma dışında mücadeleler, mevcut iktidarın ötesinde bir düzen, üniversiteler haricinde bir dünya olduğuna değinen ender ifadelerden biri olması.

Zira eylemlerin sloganlarına bakınca üç temel odak noktası görüyoruz. Bunlardan ilki sığ bir AKP karşıtlığı. Geçmişte siyasi öğrenciler arasındaki AKP faşist mi, değil mi tartışması, AKP'nin faşist olduğu, dolayısıyla AKP'ye karşı herkesle omuz omuza verilmesi gerektiği sonucuyla bitmiş gibi gözüküyor. Bu da eylemlere Kemalistlerden Troçkistlere geniş gözüken bir siyasi yelpaze kazandırmış durumda. Eğer faşizm gerçekten tarihsel bir anlama sahip bir ideoloji ve pratikse, AKP'nin faşist olmadığını, uyguladığı devlet terörünün de gayet demokratik ve bütün demokratik burjuva devletlerinin uyguladığı bir devlet terörü olduğunu ifade etmemiz gerekse de, bu konuya burada derinlemesine eğilmeyeceğiz. Yalnızca AKP faşist de olsa, faşizme karşı düşman sınıfla işbirliği yapmanın işçi sınıfına ölüm ve yıkımdan başka birşey getirmediğini, meselenin faşizm veya demokrasi değil, faşizm ve demokrasi olduğunu, içerisinde bulunduğumuz çağda proleter bir çizgiyi savunmanın her türlü sınıf işbirliğini reddetmeyi gerektirdiğini ifade etmekle yetineceğiz.

Eylemlerin ikinci ana damarı ise, özellikle uygulanan devlet terörünün ardından, akademik özgürlük konusu olmuş durumda. Akademik özgürlük, AKP faşizmine karşı savunulan demokratik haklarla özdeşleştirilerek, eylemlerin sloganlarının ikinci ayağını oluşturuyor. Bu bağlamda, akademi dünyadan kopuk, kutsal bir iş yani bilim yapılan, her yere dokunulsa dahi dokunulmazlığı olması gereken bir alan olarak görülüyor. İstanbul'daki öğretim üyelerinin yayınladığı açıklamada akademiyi yüceltmek üzerinden kurulan bu yaklaşımı net bir biçimde görmek mümkün: "Akademinin vazgeçilmez görevlerinden biri de, hiçbir baskı altında kalmadan, toplum ve iktidarı sorgulamak, bunlar hakkında bilimsel ve eleştirel görüşlerini dile getirmektir. Üniversiteler, güçlünün karşısına bilgi, bilim ve özgürlükçü düşünce ile çıkabilmelidir. Araştırma alanı fark etmeksizin akademik özgürlükler bir bütündür." ODTÜ öğrencileri ile dayanışmak için öğretim üyeleri arasında toplanan imza kampanyası metninde ise şöyle denmektedir: "Biliyorum ki bugün sessiz kalır, demokratik haklarımı savunmazsam, bu anti-demokratik uygulamalar gittikçe yaygınlaşacak ve yarın hepimiz için çok geç olacak." Öte yandan akademik özgürlük, yalnızca ODTÜ'yü basan polislerin değil aynı zamanda ODTÜ'yü kınayan üniversitelerin de gösterdiği üzere, demokrasinin bir yanılsamasıdır sadece. ODTÜ rektörünün eylemcileri sahiplenir tutumu, kendisinin, Başbakan Erdoğan'ın aksine, bir gün ODTÜ'ye girmek değil her gün ODTÜ'de yaşamak durumunda olmasında kaynaklıdır. Bu yaklaşım, gerçekte olmayan bir hakkı savunmak üzerine kurulmaktadır.

Son olarak ise, değildiğimiz iki ana eksenin yanı sıra, başta ODTÜ'lüler olmak üzere özellikle öğrenciler arasında 68 kuşağının sol-milliyetçi eylemleri üzerinden hissedilen nostaljinin etkili olduğunu ifade edebiliriz. Eylemlerde "bağımsızlık uğruna al kanlara boyandık... yurdumuza faşist dolmuş, vurun gardaşlar vurun" gibi sözleri olan Gündoğdu Marşı'nın sıkça söylenirken, yurtseverlik ve tam bağımsız vatan edebiyatı üzerinden pek çok milliyetçi slogan da atıldı; ayrıca ABD Büyükelçisi Kommer'in arabasının yakılması defalarca hatırlandı ve hatırlatıldı. İTÜ Öğrenci Konseyi'nin ODTÜ'yü desteklemek için yayınladığı bildiride şöyle deniliyordu: "Tüm kaleleri fethettiğini sanan Tayyip Erdoğan, ODTÜ’ye de bu rahatlıkla girerken ODTÜ’nün tarihinde direniş olduğunu unutmuş olmalı. 1969’da ABD büyükelçisi Kommer’in arabasını ateşe vererek Tam Bağımsız Türkiye için meşale yakan ODTÜ, Amerikan Emperyalizmine geçit vermemiştir ki bugün onların hizmetkârları önünde diz çöksün". Düzenin şu veya bu kesimine karşı bir başka kesimiyle cephe kurma düşüncesindeki bütün yaklaşımlar kendilerini milliyetçilikle temellendirme eğilimindedirler; bu minvalde böylesi bir zeminde böylesi sloganların öne çıkması şaşırtıcı değildir.

Bu nedenlerden dolayı, ODTÜ'de başlayan son dönem üniversite eylemleri hükümet için bir tehdit değildirler çünkü düzen için bir tehdit oluşturma şansları yoktur. Zira, her ne kadar geniş gözükse de, eylemlerin üzerinden örülmüş olduğu üç temel nokta, işçi sınıfının geri kalanı bir yana, çoğu şüphesiz proleter olan öğrenci kitlesinin büyük bir kısmına dahi yayılmasını neredeyse imkansız kılmaktadır. Çünkü öğrenci kitlesinin büyük çoğunluğu ne AKP'yi, ne faşizmi, ne ülkenin bağımsızlığını ne de akademik özgürlüğü umursamaktadır. Öğrenci kitlesinin büyük çoğunluğunun dünyası, her ne kadar üniversitedeki konumlarından dolayı küçük burjuva ve burjuva ideolojik etkilere açık olsalar da, mümkün olduğu kadar çabuk mezun olup ekmek tutmak derdi tarafından şekillenmektedir. Bu eylemlerin üzerinden kurulduğu zemin, üniversitelerdeki proleter öğrenci kitlesinin hayatlarına, hayat kaygılarına ve maddi koşullarına temas etmemektedir. Eylemlerin üniversite dışındaki işçi sınıfına dair zaten hiçbir iddiası dahi yoktur; son dönemde üniversitelerdeki güvencesiz çalışma koşullarına karşı hareketlenmeye başlayan eğitim işçilerinin mücadelesi için ise ancak berraklaşan suyu bulandıracak, onların hareketliliğini kendisine kaydıracak tehlikeli bir etkileri olabilir. Bütün bunların nedeni, her ne kadar üniversitelerde pek çok eğitim işçisinin kazanmış ve katılımcılarının büyük çoğunluğunu proleter öğrencilerin oluşturduğu eylemler olsalar da, bu eylemlerin sloganlarının burjuva sloganlar; temellerinin sınıf işbirlikçi bir yaklaşım olmasıdır.

Gerçekler işçi sınıfına asla zarar vermez. Sınıf işçbirlikçiliği, üniversitelerde içtenlikle mücadele etmek isteyen proleter öğrenciler ve eğitim işçileri için şu veya bu hükümetten daha büyük bir düşman; coplar ve biber gazından daha büyük bir engeldir. Üniversitelerde proleter öğrencilerin ve eğitim işçilerin düzene ve düzenin bir parçası olarak AKP hükümetine karşı gerçekten etkili olacak bir mücadele vermeleri mümkündür. Ancak bu mücadelenin temeli akademinin kutsal bir alan olduğu inancı veya Kommer'in arabasının yakılışına dair anılar olamaz; sadece öğrencilerin yaşama koşulları ve gelecek kaygıları; eğitim işçilerinin çalışma koşulları, ücretleri ve iş güvenceleri olabilir. Ancak böylesi bir temelden yükselen bir mücadele, devlet terörünün arkasında arsızca sırıtan burjuvazinin kalbine korku salabilir.

Gerdûn

Bu metin, EKA'nın Türkiye şubesi tarafından, Servet Düşmanı (servetdusmani.wordpress.com) adlı grup ile sendikalar üzerine yapmakta olduğumuz tartışmaların devamını oluşturması işleviyle kaleme alındı.

İlkeler ve Yöntem

“Devrimci örgütler, sınıf bilincini geliştirmek ve yaygınlaştırmak rollerini gerçekleştireceklerse, kolektif, enternasyonal, yoldaşça ve herkese açık tartışmanın geliştirilmesi kesinlikle gereklidir. Bunun yüksek düzey bir siyasi olgunluk (ve ayrıca daha genel olarak insani olgunluk) gerektirdiği açıktır. EKA’nın tarihi de bu hedefe bir gecede ulaşılmasının mümkün olmadığının ve bunun bizatihi tarihsel gelişimin ürünü olduğunun bir örneğidir. Bugün, bu olgunlaşan süreçte başlıca rol ise yeni kuşağındır.” (Tartışma Kültürü, EKA)

“Bizim kesin bir biçimde cevap vermemiz gereken soru şudur: kapitalizmi nasıl yıkarız, bu sonuca doğru nasıl hareket edebiliriz ki bütün süreç boyunca proletarya kontrolü elden bırakmasın?” (Komünist Enternasyonal 3. Kongresi’nde Alman Komünist İşçi Partisi Sunumu, 1921)

Bireyin toplamı, geçmişindeki deneyim ve pratiği, sonrasında bundan çıkarttığı ders ve tutum alışların bütününden oluşur. Toplumun bir parçası olan bireyin sosyal anlamda varoluşunu da bu kriter belirler. Ancak sadece bir boyutunu; bunun bir de çevresel faktörler ile etkileşiminde belirleyici unsurlar olan varoluş koşulları, yani ekonomik ve siyasi konumlanışı. Bunların tamamının belirleyicisi de sınıfsal konumlanıştır. Ancak tarihseli neticelendiren toplumsal olgunun içerisinde yeşeren bu konumlanış yine ve ancak bu toplumsallığın içinde kendisinde yer bulur. Tartışmanın önemi de varoluş koşullarımızın gerektirdiği bir etkileşim alanı olarak, sınıfsal konumlanışımızdan güdülenen sade ve anlaşılır olanın açığa çıkartıldığı bir alandır ve sınıfın mücadelesine göbekten bağlıdır.

İlkeler de geçmişin ışığında, geleceğe doğru giden zamanın taşlı yollarında ilerleyen ya da geri düşen sınıf mücadelesinin rehberliğinde can bulur ve somutlaşır. Gökten inen ayetler ya da emirler değil, bizzat sınıfın kendi yaşamının içerisinden çıkartılıp perspektifleştirdiği kabullerdir. Bunları da işçi hareketinin gelgitleri var eder ve bunların yardımıyla belirlenir. Bu çevrim, sınıf mücadeleleri varoldukça süregelmiş bir eğilim olarak, yani işçi sınıfının tarih boyunca düşman sınıf karşısında netleşmesinin bir ifadesi olarak karşımıza çıkar. Bizlerin, yani komünistlerin de esas konumlanışı ister güncelin takibi ve değerlendirilmesi, isterse de yakın ya da uzak geçmişin değerlendirilmesinde vücut bulur. Ancak bir haber yapma edasıyla değil, tam da bir bilim insanı titizliği ve aklı ile yaklaşmanın gerekliliğini de içerisinde barındıran bir takip ve değerlendirme. Tıpkı burjuva tarih anlayışının o dondurulmuş besinler gibi ideolojik cephaneliğinde sakladığı içi geçmiş kavram ve olgular bütününü kullanması gibi, sınıfsal konumlanışın esas alındığı bir bakışın önemi aslında tam da yaşamın ve sınıflar arası mücadelenin kendisi ve dinamiklerine işaret eder. Bir grevin anatomisini anlamak ve eğilimlerini gözlemleyebilmek ancak ve ancak o grevin içerisinde bulunarak ve sınıf içerisinde tartışma yaratarak mümkün olabilir. Bu salt bir teorik ya da pratik bir müdahale değil, aynı zamanda komünist unsurların sınıf içerisindeki yeri ile de ilintili bir mesele olmuştur. Kararlı ve militan bir yaklaşım ile bütün işçi mücadelelerinde yer almak, sınıfın tamamının ortak çıkarlarının, mevcut hareketin genel hedeflerinin altını çizmek, bu eksende sürekli teorik olarak sınıf mücadelesinin deneyimlerinden yola çıkarak netleşmeye yönelik uğraş vermek ve perspektiflerin belirginleşmesine önayak olmak esas meseledir. Bireysel yargılar, ahlaki değerler ve öznelliğin beslendiği topraktan türemiş bir tarih ancak yine kendi tarihi ölçüsünde bir deneyim ortaya çıkartır ve ilkelerin belirlenmesinde tayin edici rol oynar. Çünkü bugüne kadar tarihi ne burjuva ideologlarının başvurduğu kahramanlarla, ne de birkaç insanın iyi ya da kötü niyeti ile belirlenmemiştir. Onun belirleyicisi sınıflı toplumların iç çelişkileri ve burada açığa çıkan sınıf mücadeleleridir. Dolayısıyla ilkeler dediğimizde aklımıza, sınıf mücadelesinin belirleyici rolü, enternasyonalizm gibi temel bir ilkenin, proletaryanın sınıfsal karakterinden ötürü daima sahiplenilmesi gibi bir ilk başlangıcın mihenk taşları gelir.

Sınıf mücadelesinin genel taleplerinin eğilimini analiz eden, sorduğumuz sorular bu mücadelenin içerisinden vücut bulur ve netleşmeye başlıyor. Yani, tam da bu nedenlerin güdüleyiciliğiyle, sınıfın gündelik mücadelelerinden siyasi bir karşı saldırıya geçişi nasıl gerçekleşebileceğinin somutlanması gerekir. Mücadelelerin ikili bilincinin günümüzde, daha doğrusu çöküş yaklaşımıyla ifadelendirdiğimizde mümkün olmadığından hareketle, ekonomik mücadele ve istemlerin ötesine geçme ve mevcut toplumu devirme gerekliliği bakışının işçi sınıfı içerisinde nasıl gelişebileceğinin de hesaba katılması lazım gelir. En nihayetinde, düşmana karşı sınıf savaşı bilinciyle hareket eden bir sınıfın, burjuva sınıfın ideolojik ağırlığından nasıl kendisini sıyırabileceğinin ifadesini de bu mücadelede vareder. O nedenle, bütün diğer ilkeler enternasyonalizmin kesin kabulü, komünizmin gerekliliği ve proleter mücadelenin belirleyiciliği gibi, çöküş kavramının ışığında;

• Seçimlerin reddi ve onlara katılmayarak burjuva politikalara eklemlenmeme ve parlamentolar yoluyla kurtuluşun varolduğu yalanını işçilere söylememe gibi bir bakış taktiksel bir konu değil, ilkesel bir meseledir;

• Hiçbir zaman ulus kurtuluşu ya da özgürleşmesi ve ülke kalkınması gibi bir talep ile bağdaştırılacak sınıfsal bir niteliği olmayan işçi sınıfı için asıl mesele kapitalist makinenin dünya ölçeğinde alaşağı edilmesi meselesi taktiksel bir yaklaşım ile belirlenmez, aksine ilkesel bir tutumun ifadesidir;

• İşçilerin kendi sömürülerini örgütledikleri bir öz-sömürü aracı olarak öz-yönetimin savunulması meselesi ve güncel tahlilde bunun reddedilmesi bir taktiksel kavramsallaştırma değil, aksine belirleyici bir ilkesel tutumdur;

• Burjuvazinin şu ya da bu fraksiyonu ile uzlaşı ve anlaşmanın bir ifadesi olarak her türden “halk cephesi”, “anti-faşist cephe” ve “birleşik cephe” taktiğine karşı tutum almak taktiklerin dar sınırları ile ifade edilemeyecek ilkesel bir duruş anlamına gelir;

• Günümüzde sermayenin araçları olarak işçi sınıfı için işlevsizleşmiş hale gelen sendikaların fonksiyonu, ekonomiyi regüle etmek, ulusal, sektörel ve bürokratik anlamda mücadeleyi baltalamakken, bu konunun taktiksel içeriğinden ziyade tamamen ilkesel bir içeriği vardır ve tamamen reddi gerekir. Bu da onların yarattığı kafa karışıklıklarına karşı, diğer bütün ilkesel mesele gibi, işçi sınıfı içerisinde faaliyeti gerekli kılar.

Bir grup işçi kitle toplantısında ertesi günün buluşma yeri ve saatini belirlerken, mücadelenin ilerleyen gün ve haftalarında burjuvazinin saldırıları ile karşılarşır ve gücünü merkezileştirme ihtiyacı duyar. Burada yaşananlar tam anlamıyla bir sınıf savaşıdır ve ekonomik, sosyal ve siyasi, hatta ideolojik bütün olguları içerisinde barındırır. Mevcut toplumsal formasyonun aşılması işini de bundan sonraki adımda, tarihin bizlere gösterdiği ölçüde, yine işçi sınıfının kendi yeşermekte olan düzeni varetme araçları, işçi konseyleri ortaya çıkar. Zaten artık devrimci bir durumdan sözetmeye başlamışız demektir.

İlkelerimiz sınıf mücadelesinin yaşayan deneyiminden çıkarttığımız dersler bütünüdür. Bu nedenle de sahip olduğumuz ilkeleri elde ettiğimiz yöntem gündelik mücadelelerin tahlilinden kopuk olamayacağı gibi, geçmişin mücadelelerinden çıkan derslerden de kopuk olamaz. Yoksa sahip olduğumuz ilkeler maddi temeli olmayan, havada uçuşan kutsallardan başka birşey olmayacaklardır. Bugünün ve geçmişin mücadelelerini de de ister istemez bugünün ve geçmişin koşullarından bağımsız olarak değerlendirmemiz mümkün değildir. Buradan yola çıkarak şunu ortaya koymamız gerekir ki ilkelerimizi edinmemizi mümkün kılan yöntem, tarihsel bir yöntem olmak zorundadır. Ancak sınıflar arasındaki güç dengelerini, sınıfların içerisinde bulunduğu koşulları, toplumun genel özelliklerinin evrimini tarihsel olarak inceleyen bir yöntem bize sahip olduğumuz ilkeleri verebilir. Bu yöntemi de, bugünün koşullarına kadar tarihe ve bugünün koşullarının tarihle bağlantılarına, başka bir ifadeyle nereden geldiklerine bakmadan uygulamamız mümkün değildir. Bu nedenle sendikalara karşı ilkemizi net bir biçimde ifade etmek için de sendikaların tarihini incelememiz gereklidir.

Tarihsel Deneyim

“Sendikalar bugün artık işçi örgütleri değil, aksine burjuva devlet ve burjuva toplumunun en güvenilir koruyucuları haline gelmişlerdir. Dolayısıyla sosyalizm mücadelesinin önlenemez biçimde sendikaların yıkımı için bir mücadele gerektirdiği açıkça ortadadır.” - (Almanya Komünist Partisi Kuruluş Kongresi'nde Rosa Lüksemburg, 1919)

“Devlet işçi örgütlerinin biçimlerini (sendikaları) işçileri daha iyi bastırmak ve yanıltmak için korumaktadır. Sendikalar devlette bir dişliye dönüşmüşlerdir ve böyle olunca da üretkenliği geliştirmek, yani emek sömürüsünü arttırmak derdine düşmüşlerdir (...) Eski içeriklerinden arındırılmış biçimde, fakat biçimlerini değiştirmeden, sendikalar devlet kapitalizminin ideolojik baskı aygıtlarına, emek gücünün kontrol altında tutulmasının araçlarına dönüşmüşlerdir.” (Fransız Komünist Solu, 1952)

Sendikalar genel olarak kapitalizmin feodal dünyada ortaya çıkıp yayıldığı, ve kimi zaman yumuşak kimi zaman sert yöntemlerle eski rejimleri ortadan kaldırarak egemenlik alanını genişlettiği dönemde ortaya çıkmaya ve yaygınlaşmaya başladılar. Bu dönemde sendikalar çoğunlukla grevdeki işçilerin grevler sırasında yaşamlarını idame ettirebilmelerini sağlayan yardım sandıkları üzerinden gelişmişlerdi. Temel amaçları gerçekleşen mücadelelerde işçilerin kazanımlar elde etmelerini sağlamaktı. Bu dönemde kapitalizmin genişliyor ve dolayısıyla gelişiyor olması böylesi kazanımları mümkün kılarken, mücadelelerin de kazanmak için fabrikadan fabrikaya yayılmasını gerekli kılmıyordu – zira bir mücadelenin devam edebilmesi için öncelikle başka işkolundaki işçilerin mali desteğine ihtiyacı vardı ve bu mali desteğin devam edebilmesi diğer işçilerin çalışmasına bağlıydı. Başka bir ihtimalle, kapitalizmin yükseliş döneminde bir işçi sınıfının topyekün kalkışacağı bir kitle grevi mümkün değildi. Öte yandan, her ne kadar pek çok sendika ilk kuruluş döneminde sosyalist yapılarla ilişkili olsalar da koşullar ve kitleselleşme bürokratların ortaya çıkmasına ve sendikaların apolitize olmasına yol açacaktı. Bu dönemde işçi hareketinin en güçlü olduğu Almanya'da sendikaları kuran bizzat Alman Sosyal Demokrat Partisi (SPD) olmasına rağmen, 19. Yüzyılın sonlarına doğru sendikalarda bu süreç yaşanmaya başlamıştı. Nihai hedefin hareket üzerindeki önceliğini reddeden Bernstein'ın revizyonizmi, SPD'nin önde gelen teorisyenlerince güçlü bir biçimde eleştirilmişti, fakat aslında özellikle sendikalar içerisinde çok güçlü bir eğilimi temsil ediyordu. Bernstein aslında sosyalist partinin işçi hareketi içerisindeki etkinliğine karşı çıkmış ve SPD'yi kendi sendikalarıyla karşı karşıya getirmişti. Dolayısıyla, sendikaların sınıf mücadelesinin bir aracı olduğu dönemde dahi, sendikalar devrimci eğilimlerden ziyade, giderek bürokratik ve reformist eğilimin egemenlik kurduğu kurumlara dönüşmekteydiler.

Sendikaların apolitik niteliğinin ilanı, sendikal hareketin kapitalist devlete eklemlenmesinin bir hazırlığıydı. Fakat sendikaların böylesi bir yola girişinin olacağı vardı. Sendikalar asla devrimci örgütler olmamışlardı, belli bir dönemin ve belli koşulların örgütleriydiler. 1. Dünya Savaşı'nda dünya genelindeki sendikaların ezici çoğunluğu kendi burjuvazilerini desteklemekle kalmadılar, kurucuları sayılabilecek olan sosyal demokrasiyi de bu yolda peşlerinden sürüklediler. Sendikalar daha bu noktaya varmadan işçi hareketi içerisindeki devrimci unsurların tepkilerini çekiyorlardı. Rusya'da 1905'te gerçekleşen kitle grevlerinin ardından İkinci Enternasyonal içerisinde başta Rosa Lüksemburg olmak üzere devrimci sol kanat, böylesi bir hareketin sendikal hareketin çok zayıf olduğu Rusya'da gerçekleşmesinden dolayı, kitle grevinde ve geleceğin devrimci kalkışmasında sendikaların rolünü sorgulamaya başlamıştı, zira kitle grevi ve kitle grevinin ortaya çıkartmış olduğu işçi konseyleri, proleter devrim nasıl olacak sorusunun anahtarıydılar. Öte yandan sendikal hareketin giderek ve geri dönülmez biçimde yozlaşmasına tepki veren yalnızca İkinci Enternasyonal içerisindeki devrimci marksistler değildi. Devrimci ve anarko-sendikalist eğilimler de sendikaların yozlaşmasına tepki olarak ortaya çıktılar.

Mevcut sendikalara karşı ortaya çıkan ilk devrimci sendikalist hareketlerden biri, ABD'de 1905'te kurulan Dünya Sanayi İşçileri (IWW) idi. İşletme sendikacılığı ilkesini uygulayan, ve yalnızca örgütlenmesi karlı sektörleri örgütleyip, siyahları, kadınları, göçmenleri ve vasıfsız işçileri dışlayan Amerikan Emek Federasyonu (AFL) karşısında IWW göçmen fabrika işçilerinin, göçebe oduncuların, tarım işçilerinin, kadın işçilerin, siyah işçilerin, kısacası Amerikan işçi sınıfının özellikle en alt kesiminin örgütü olarak ortaya çıkacaktı. AFL'in meslek sendikacılığına karşı sanayi sendikacılığını ortaya atan IWW tüm dünya işçi sınıfını tek bir büyük sendikada birleştirmek iddiasındaydı. Giriştiği grevler silahlı çatışmalara dahi varabilen IWW, AFL'in reformizmine karşı “İşçi sınıfı ve işveren sınıfın hiçbir ortak noktası yoktur” ilkesini savunuyor, işçi sınıfının tüm mensuplarına kapısının açık olduğunu söylüyordu. Amerika'nın 1. Dünya Savaşı'na girmesinin ardından IWW savaşı desteklemedi. Kimi önde gelen liderleri taktiksel olarak savaş konusunda sessiz kalınmasının ve işçi sınıfının gündelik mücadelelerine odaklanılmasını söylerken IWW'nun savaşa karşı net enternasyonalist tutumundan dolayı cezaevlerine tıkılan ve hatta linç edilen militanları da vardı. Buna karşın, IWW savaş esnasında sosyal barışı asla kabul etmemişti. IWW en güçlü olduğu 1917 senesinde 200,000'e yakın üyeye ve belki 300,000 destekçiye sahipti. Öte yandan savaşla birlikte gelen baskılar IWW'ya ciddi bir darbe vururken, savaş sonrasında ABD'de yükselen mücadelelerin sönümlenmesiyle, üzerinde baskılar devam eden IWW da çökmeye başladı. IWW'nun çöküşü, yeni dönemde hem devrimci nitelikleri koruyup hem de bir sendika olarak kalmanın imkansızlığını gözler önüne seriyordu. Tabii ki, bugün IWW adıyla faaliyetine devam eden ve pek çoklarına göre abartılı olan iddialara göre 2,000 üyeye sahipler – öte yandan yeniden sendika olmak isteyen 2000 kişilik IWW, devrimci kalmak isteyen 200,000 kişilik IWW'nun savaş sırasında vermediği tavizleri vererek patronlarla grev yapmama anlaşmaları dahi imzalıyor.

Devrimci ya da anarko-sendikalizm deyince akla, IWW ile birlikte ilk başta gelen ve özellikle 1936 İspanya'sında üye sayısını birkaç milyona çıkaran ve temelde Katalonya bölgesindeki işçiler arasında oldukça fazla taraftar bulan, 1917-1921 devrimci dalgası döneminde, 1919 yılında gerçekleşen ve neredeyse bir kitle grevi olan “La Canadience” grevinde önemli rol oynayan CNT (Confederación Nacional Del Trabajo), yani Ulusal Emek Konfederasyonu, işçi sınıfının mücadele tarihinde akılda kalır bir yer edinmiştir. Birinci Dünya Savaşı esnasında savaşa karşı aldığı enternasyonalist devrimci tutum ile bilinen CNT, Komintern üyeliğine davet edilmişti. Bununla birlikte güçsüz ve diğer ülke sermayelerine göre daha örgütsüz yapıdaymış görüntüsü veren bir Katalan burjuvazisinin varolduğu koşullarda, Franco'nun darbe hareketine karşı, 1936 yılının Haziran ayında Barcelona'da gerçekleşen büyük grevler ile hareketlenmesine rağmen İspanya aslında bir devrime değil, İkinci Dünya Savaşı'nın bir provasına hazırlanıyordu. Benimsediği anarşizmin temel tezlerinden “parlamento ve seçimlere katılmama” noktasında ilk fireyi veren CNT, Şubat 1936'da üyelerine seçimlere katılma çağrısı yapmış ve burjuvazinin bir kliği adına diğer bir kliğin yanında saf tutmanın önünü açmıştı. 1936'nın Kasım ayında, Katalan Generalitat ve Caballero'nun cumhuriyetçi hükümetinde CNT, dört bakanlık aldı: Adalet Bakanlığı, Sanayi Bakanlığı, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı ve Ticaret Bakanlığı. CNT için, son bununla bitmiyordu. CNT, iç savaş sonrasında birçok kentte kontrolü büyük ölçüde ele geçirmesine rağmen, dünya devrimi çağrısı yapmak, proletaryanın tek devrimci organları olan işçi konseylerinin kurulmasını öncelemek ve faşizme karşı halk cephesi (ya da diğer adıyla anti-faşizm) çağrısı yaparak binlerce işçinin katledilmesini engellemek yerine cephe savaşına başvurmuş, öz-yönetim adı altında işçiler için yeni bir sömürünün önünü açmış, cephede askeri ceza kanunlarıyla hüküm vermek isterken cephe gerisindeki fabrikalarda İspanya'nın kalkınması için militarize emeği, önce parça-başı işi kaldırmak için mücadele ederken ardından geri getirilmesini, parasız fazla mesaileri ve üretimin iyileştirilmesini savunmuştu. Toprağı kolektifleştirme konusundan taviz vermemesi, sanayinin yine bir sendika tarafından örgütlenmesi ve ülke kalkınmasının hizmetine sunulması gerçeğine gözlerimizi kapamamalıdır. Meselenin özü, tarihi kişiler, liderler ve öncüler üzerinden değerlendirmek ve anarşizmin koskoca tarihini 1936 İspanya'sına hapsetmek olmadığını düşünüyoruz. Yoksa bu metinde Durruti'nin Ekim Devrimi'nin 19. yılı kutlamaları vesilesiyle gönderilen İspanyol delegasyonu aracılığıyla Stalin'e ulaştırdığı tebrik mesajının nedenlerini ve nasıllarını tartışıyor olurduk. Bununla birlikte, CNT saflarında bu tutum alışlara dair ses çıkartan Durruti'nin Dostları adlı grup ise, olan biteni CNT'deki ve Troçkistler arasındaki hakim görüş olan ve İspanya'da bir devrim ya da iç savaş olduğu fikri yerine, kapitalizme karşı mücadele etmek gerektiğine militanca vurgu yapmıştı. İfade etmemiz gerekli ki bugün CNT adını taşıyan ve sayısı en iyimser hesaplara göre dahi birkaç bini açmayan örgütün içerisinde, Durruti'nin Dostları'nı haklı bulanlar çoğunlukta. Öte yandan, CNT'den ayrılan, ve üye sayısının 60,000'i, temsil ettiği işçi sayısının ise 2,000,000'u bulduğu iddia edilen CGT, anarko-sendikalizmi savunduğunu söylerken bir yandan devlet kurumlarına eklemlenmekten kaçınmamış durumda.

Çöküş Dönemi: Günümüzde Sınıf Mücadelesinin Dinamikleri

Yazının ilk bölümünde ilkeler ve tarihsel anlamda sendikalara bakışı inceledik. Bu kısımda ise çöküş döneminde sınıf mücadelelerinin ortaya çıkardığı araçları inceleyeceğiz. Bu konuya değinmeden önce çöküş dönemini ve öncesini kısaca hatırlatarak başlamak istiyoruz.

Sınıf mücadelesinin sorunları üzerine yoğunlaşmış bir tartışmanın sendikalar ve mücadele araçları hakkında sürdürülmesi elbette tesadüf değil. Sınıf mücadelesini tarihsel maddecilikten ayıramayacağımız için; insan yaşamını belirleyen temel iktisadi ilişkilerin geçirmiş olduğu evreleri gözönünde bulundurmalıyız.

Bugün temel sorunumuz ücretli emek sömürüsünün ortadan kaldırılması sorunudur. Ücretli emek ise bugün meta biçiminde ve artı-değer üzerine kurulu sermaye birikimi olarak, kapitalist iktisadi yapının temelini oluşturmaktadır. Kapitalizmin tarihsel gelişimini izlemek ve onu tahlil etmek aynı zamanda, ücretli emeğin ve işçi sınıfının geçirmiş olduğu evreleri de tahlil etmek anlamına gelecektir. Komünist sol siyasetin temel perpspektifini oluşturan kapitalizmin çöküş döneminde olduğu tespiti; bizim için sınıf mücadelesi anlamında her türlü ilişkiyi buradan değerlendirme zeminini oluşturmaktadır.

Kapitalizmin ilk dönemi yani sermaye birikiminin sağlandığı dönem bir yükseliş dönemiydi. Bu yükseliş ve ilerleme aynı zamanda işçi sınıfının devrimci potansiyelini tüm dünyada olgunlaşmasının maddi zeminini oluşturdu. Bu yükselme kolonyalist yağmanın üzerine değil, artı-değer sömürüsü üstünde yükseldi.

Kapitalizmin doğası sermaye birikimi üzerine kuruludur; aynı zamanda sermayenin de sürekli artma zorunluluğu -ki bu zorunluluk kapitalist iktisadın temel sorunudur- onu sürekli yeni pazar arayışına itmiştir. Yükseliş döneminde kapitalizm-dışı iktisadi ilişkilerin devam etmesi, işçi sınıfı ve burjuvazi arasındaki karşıtlığı tam anlamıyla ortaya çıkarmamıştı; bu sebepten kaynaklı işçiler demokratik ve ekonomik reformlar elde edebiliyorlardı. Fakat bu ilişkinin zoru kapitalisleri daha fazla kar elde etme isteğiyle kapitalist üretim ilişkilerinin dünyaya daha çabuk hakim olmasına neden oldu. Dolayısıyla elde edilen her kazanım, işçi sınıfı açısından geçici bir iyileşmeydi.

Kapitalizmin yükselme evresinde, sermayenin geldiği nokta artık Avrupa kıtasının sınırlarına sığmaması ve dolayısıyla kendine yeni alıcılar (bu alıcıların büyük bir kısmını işçi sınıfı oluşturur) ve yeni satıcılar bulmak zorunda olması sonucunu ortaya çıkardı. Yaratılan sermaye birikiminin doyurulabilmesi gerekmekteydi ve bu ihtiyaçtan kaynaklı, tüm bir gezegeni kontrolü altına alan kapitalizm, tüm iktisadi yapıyı kendi ilişkileri içinde yeniden şekillendirip istediği biçime soktu. Ulaşılan bu durum emperyalist aşamaydı ve kapitalizmin çöküş dönemine girmesinin süreci de burada başladı.

Diğer taraftan kapitalist sermayenin sürekli artma eğilimi onu krizlere sahip hastalıklı bir organizma haline getirdi. Emperyalist çürümenin başlaması, kapitalizmin bu krizlerden çıkabilmesi için kapitalizm-dışı yeni pazarlar ve dünya üzerinde bakir kalmış alanların olmayışına bağlıydı. Zira bu alanlar yüzyılın başında istila edilmiş durumdaydı. Sermayenin, emperyalist aşamadaki krizlere sahip yapısı, işçi sınıfı üzerinde sömürüyü arttırmasına sebep oldu. Bu sömürü biçimi yükselme döneminde olduğu gibi reformlar yoluyla ve ekonomik kazanımlarla hafifletilmez bir yapıya sahip olduğundan işçi sınıfı üzerinde yıkıcı bir etki ve uzlaşmaz bir karşıtlık yarattı. Diğer bir deyişle bir sınıfın yaşayabilmesi için diğer sınıfın varlığını ortadan kaldıracak kadar düşman iki sınıflı bir dünya ortaya çıktı. Kapitalizmin bu hastalıklı ve çelişkili yapısı onun çöküş içinde olduğunun en açık ifadesiydi.

Asıl sorunumuza yani çöküş döneminde sınıf mücadelesine ve araçlarına dönecek olursak, bu meseleyi sınıf mücadelesinin tüm tarafları açısından irdelememiz gerekiyor. Tarihsellik içinde değerlendirmekle beraber işçi sınıfının içinden geçtiği dönemi de anlamamız gerekiyor. Zira kapitalizm krizlerinden kaynaklı sınıfın mücadelesi de yükselme ve düşme biçiminde yaşanmakta.

Genel olarak bir sendikada olması gereken temel nitelikleri taşıyan sendikalist eğilimlerde ortak karakter, işçilerin günlük mücadeleleri için birleşik bir örgütlülük olma amacı gütmek idi. Bunun yanısıra bir de “genel grev” fikri var. Temelde sendikalist fikrin karakteristiğini, sendikalarda birleşen işçilerin genel grevleri, devrimin bir siyasi olgu olmadığı, bu genel grevler ile kapitalizmin felç edileceği düşüncesi ve öz-yönetimin hayata geçirilmesi olarak ifade edebiliriz. Burada, sendikalist bakış, işçi sınıfının kitle grevleri ile kapitalizmin yıkılması yolunda komünizmin öncelenmesi yerine, sistemin dönüştürülerek aslında kapitalizmin bir başka formunun işçilere dayatılmasını savunuyor. Sendikalizmin tarihi, aynı zamanda burjuvazinin savaşlarında katledilen işçi yığınlarının cesetleri üzerine basarak geçen bir niteliği de içerisinde barındırır. Sendikaların içerisinden geçtiğimiz tarihsel dönemde savunulup savunulmaması, işçi sınıfının mücadelesi için yararlı birer araç olarak görülüp görülmemesi ve proletaryanın tarihsel güdüleyicisi olduğu devrimci sınıf mücadelesinin neresinde durduğundan hareketle ya burjuvazi saflarında oldukları ya da işçi sınıfının saflarında olduklarının tahlil edilmesi gerekiyor. Buna göre, mesele sınıf mücadelesinde hangi aracın nasıl kullanılacağı değil, sınıfın mücadelesinde ona yararı dokunan hangi araçların varolduklarının tartışılması meselesi. Komünist sol, sendikaların her türlüsünün günümüzde karşı-devrimci burjuvazinin tarafında hizmet verdiğini ve işçiler için mücadele araçları olarak görülemeyeceklerini savunuyor. Bunu da tarihsel olarak yine aynı sınıfın deneyim ve derslerinden çıkartarak, iktisadi, siyasi ve toplumsal tahlil süzgecinden geçirerek dile getiriyor.

Çöküş Döneminde Neden Sendikalar Mücadele Araçları Olmaktan Çıkmışlardır?

Sorunun cevabı aslında işçi sınıfının her gerçek mücadele sırasında ihtiyacı olan aracı ortaya çıkarmasıyla verilebilir. Fakat bu tespiti örnekleriyle anlatmadan önce, çöküş döneminde sendikaların ya da sınıfın kalıcı örgütlerinin olamayacağı fikrine değinmek gerekiyor.

Emperyalist ekonomi, yani kapitalizmin ikitisadi olarak dünyaya hükmetmesi sonucu, insanlığın tüm dünyada tabi olduğu üretim ilişkileri her türlü yaşam ilişkisini kendi kontrolü altına almış durumda. Kapitalizmin dayattığı bu iktisadi ilişki; eğitimden bilime, sanattan hukuğa, felsefeye ve aklımıza ne gelirse onu kendi ihtiyaçları doğrultusunda yeniden ve yeniden belirlemekte. Bu kurumların temeli burjuva demokrasisi ve onun araçları olan parlamento, siyasi partiler, dernekler ve sendikalardır.

Çöküş öncesinde kapitalizmin tüm ikitisadi ilişkilere sahip olamayışı yani tüm hayatı kontol edemeyişinden kaynaklı sendikalar, işçilerin kazanımlar elde etmesini, burjuvalar karşısında maddi anlamda tutunabilmelerini sağlayabiliyordu. “Proletarya, kendisini reformlar için iktisadi ve siyasi mücadele yoluyla bir sınıf olarak birleştirmişti. Kapitalist sistemin gelişen karakteri proletaryaya burjuvazi üzerinde basınç kurmasına ve bunun için sendika ve partilerde gruplaşmasına izin veriyordu.” 1 Kapitalizm, sermayesini oluşturup ve pazar hakimiyetini sağlayıp kapitalizm-dışı iktisadi ilişkileri ortadan kaldırdığında sendikaların sistemin denetimine girmekten başka çareleri yoktu. Kaçınılmaz olarak sendikaların kapitalizme tam entegrasyonu emperyalist aşamaya tekabül etmekteydi. Birinci Paylaşım Savaşı başladığında ise sosyal-demokrat partilerin eklentisi olan sendikalar, savaş karşısında burjuvaziden yana tutum aldı ve Alman Devrimi'nin yenilgiye uğramasında temel bir rol üstlendi. Tarihsel süreç üzerinden sendika örneklerine yazının ilk bölümünde değindiğimiz için bu kısma çok fazla girmeyeceğiz.

Sendikaların kendilerini tanımladıkları ekonomik mücadele alanı, en başından beri sınıf mücadelesiyle arasına bir mesafe koymaktaydı. Zira, kapitalizmin yükselme döneminde bile ekonomik veya siyasi mücadele gibi bir ayrım yapılamazdı. Ekonomik kazanım için verilen her türlü mücadele işçi sınıfı açısından siyasi mücadeleydi ve elde ettiği tek kazanım mücadele deneyimi kazanmaktı. Ve gerçekte ekonomik anlamda kalıcı kazanım elde etmek mümkün değildi. “Ücret oranlarındaki genel bir yükseliş geçim araçları talebinde bir artışa ve dolayısıyla da geçim araçlarının piyasa fiyatlarında bir yükselişe yol açar. Bunları üreten kapitalistler, ücretlerdeki artışın zararını, metalarının piyasa fiyatlarının artışıyla kapatacaklardır.” 2 Kapitalist iktisadın bu yasası ücretli emek sahibi işçinin emeğinin meta biçiminde diğer metalar içinde bulunmasından kaynaklı, hiçbir zaman kendi yaşam koşullarını piyasaya göre yüksekte tutamaz. Ücretli emek sahibi işçinin özgürleşebilmesinin tek yolu kapitalist iktisat yasalarının ortadan kalkmasıyla mümkün. Dolayısıyla sendikalar çöküş döneminde ekonomik kazanım gibi bir safsata ile işçi sınıfını bir çok yöntemle, bunun en yaygını sözleşmeler (TİS), kapitalist sömürüye tabi kılmaktalar. Emeğin mahkumiyeti ile sonuçlanan bu süreç sendikaların temsil ettiği zemini de oluşturmaktadır. Diğer taraftan işçi sınıfının mücadelesinin ekonomik ve siyasi olarak ayrılamayacağından dolayı ekonomik mücadele kendi lokalinde kaldığı ölçüde mücadele içindeki işçilere sadece deneyim kazandırmaktan (fakat bu deneyimler işçilerin bir sonraki mücadeleleri için temel bir öneme sahiptirler) başka bir katkısı yoktur. Eğer mücadele kitleselleşme eğilimi taşıyorsa ve kitle grevi biçiminde ayaklanmış işçi kitlelerini ortaya çıkarmışsa konseyler de ortaya çıkacaktır.

Güncel Sınıf Mücadelelerinin Ortaya Çıkardığı Araçlar ve Deneyimler

Ekonomik krizin derinleştiği ve borçlanma krizinin sonuna geldiğimiz bu dönemde, sınıf hareketlenmeleri de krizin etkileri oranında arttı. Tüm dünyada etkili olan ekonomik kriz başta Avrupa ve Amerika olmak üzere Kuzey Afrika ve Ortadoğu'da toplumsal hareketlenmeleri ortaya çıkardı. Bu mücadelelerin bir kısmı sınıf hareketinin tipik örnekleriydi ve kendi özgün deneyimlerini ortaya çıkarmışlardı.

Dünyadaki deneyimlere geçmeden önce Türkiye'deki birkaç deneyime bakmak, alternatif mücadele araçlarını görmek için daha somutlayıcı olacaktır. Bu deneyimlerin ilki TEKEL işçilerinin mücadelesi. TEKEL mücadelesi, Türkiye'de sınıf mücadelesinin durumunu ve sendikaların işçi sınıfının üstüne serptiği ölü toprağını görmek bakımından önemli bir deneyimdi. İşçilerin Ankara'ya gelişleri ile aylarca süren direniş boyunca her aşamada sendikanın oyalamasıyla karşılaştılar ve zamanla sendika ile olan bağları koptu. Sürecin sonunda sendikaya düşman bir işçi kitlesi oluşmuştu. TEKEL işçileri, sendika binalarının işgal edilmesi gibi sendika karşıtı birçok eylem yaparak kendi asalağı olan sendikayla hesaplaşmışlardı. TEKEL sürecinin sonuna doğru işçiler kendi mücadelelerini yönetebilmek için Direnişteki İşçiler Platformu gibi bir aracı ortaya çıkardı. 3 Direniş boyunca kendi mücadelelerini komiteler yoluyla yönetmek aracıyla girişimlerde bulunmuşlardı ve şimdi de, kendileriyle aynı aşamalardan geçen diğer direnişteki işçilerle bu platformu kurmuşlardı. O dönemdeki mücadelenin ihtiyacı olan araç bu platformla vücut bulmuştu. 2010 Taksim 1 Mayıs'ındaki kürsü işgali ve konfederasyonların bu girişim karşısındaki tutumu sendikaların işçilere karşı olduğunu bir kez daha gösterdi. Kürsüdeki karşı karşıya geliş aslında işçilerle, burjuva demokrasisinin temsilcisi olan sendikalar üzerinden iki sınıfın karşı karşıya gelmesiydi. Ardından platform, mücadelenin şiddetinin azalıp giderek ortadan kalkmasıyla beraber sönümlendi.

Diğer önemli iki deneyim ise geçtiğimiz yıl içinde gerçekleşti. Bunlardan ilki THY işçilerinin grev yasağına sendikanın çağrısıyla bir günlük greve gitmesiyle ardından işten atılmalarıyla başlayan mücadele, ikincisi Gaziantep'teki tekstil işçilerinin grevi.

THY grevi, sendika ve sınıf mücadelesinin araçlarını görmek bakımından özgün deneyimlerden bir tanesi. Sendikanın işçileri greve çağırması ve ardından işçilerin greve katılmalarından dolayı işsiz kalmalarıyla başlayan süreç, sınıf mücadelesinin asli taraflarını orataya çıkardı. Sendikanın ilk tutumu, yapılan eylemin grev değil, iş bırakma olduğunu açıklamasıyla açığa çıktı. Bu tutum özü itibariyle işçileri işveren karşısında yalnız bırakarak işin içinden sıyrılmaktı. Sendikanın grev ya da iş bırakma gibi bir eylemi hemen yapmak istemesi ise kendi yasal zeminine dokunulmasından kaynaklıydı. Çünkü bir sendika grev ve toplu sözleşme üzerinden varolur, resmi olarak bu elinden alındıysa eğer, asli rolünü oynayamaz ve ücretli emeğin pazarlığını yapan konumuna sahip olamaz. THY grevindeki sendika pratiği bundan ibaretti; daha sonrasında ise işten çıkarılan 305 işçinin yalnız kalmaları ise sendikanın mevcut durumda kendi konumunu düşünmesine bağlıydı. İşçiler artık sendika ve işverene karşı mücadele etmek zorundaydılar ve mücadelerini sürdürecekleri aracı ise kendi deneyimlerinde ortaya çıkarmışlardı. 29 Mayıs Birliği THY işçilerin o günkü mücadelesini sürdürdükleri alternatif mücadele aracı haline gelmişti. Daha sonrasında ise tüm mücadelelerini bu araç üzerinden yaptılar. Bu açıklama ile durumun sınıfsal anatomisini çizmiş oldular: Yani, herkes kendi bayrağı altına!: ”Üyesi olduğumuz Hava-İş sendika yönetimi ise kendi çağrısını bile üstlenmeyerek bu meşru protestonun 'yasa dışı' ilan edilmesinde büyük rol oynamıştır. THY yönetimi bu zeminden yararlanarak bütün çalışanlarını sindirip adeta köleleştirme peşindedir. Hava-İş yönetimi yüzlerce üyesini THY yönetimi karşısında yalnız ve sahipsiz bırakırken bu sonucu öngöremeyecek kadar deneyimsiz miydi? Bu nasıl bir sendikal anlayıştır?” 4 THY işçilerinin bu deneyimi mücadele araçlarının ancak mücadele anında varolduklarını bir kez daha göstermiş oldu. Bu konu ile ilgili görüşlerimizi yansıtan bir bakış metnine ise “THY Grevi: İşçi Sınıfı İşverene, Sendikalara Karşı” başlığından ulaşılabileceğini hatırlatıyoruz.

Gaziantep tekstil işçileri grevi ise başka bir mücadele örneğini ortaya koydu. Grevin bir işçi havzasında beş fabrikada birden yapılması ve sendikanın toplu sözleşme zammının öğrenilmesinin ardından fiilen greve çıkılması, gerçek bir mücadelenin ortaya çıktığını göstermekteydi. Hak-iş'e bağlı Öz-İplik-iş sendikasına üye olan işçiler, sendikanın kendi emeklerini kapalı kapılar ardında pazarlamasına karşı çıkarak grevi kendi yönetimleriyle sürdürmeyi tercih ettiler. Grev sadece kendi seçtikleri komite tarafından temsil edildi. Tüm bunlar işçilerin mücadelede yalnız olduklarını ve kendilerine ait mücadele araçları geliştirmek zorunda olduklarını göstermekteydi. Gaziantep grevine bu kadar değinmekle yetinip, bu deneyimi ayrıntılı olarak bakmak isteyenlere daha önceden yayınladığımız (Gaziantep'te Sendikasız Grev: “İnsanca Yaşamak İstiyoruz!” başlıklı) makeleyi incelemelerini öneriyoruz.5

Yukarıda değindiğimiz üç örnek deneyim, son yıllarda Türkiye'de farklı sektörlerde ve farklı zamanlarda ortaya çıkmış mücadelelerdi; hepsinde de kendine özgü bir mücadele aracının varolduğunu söyleyebiliriz. Buradan hareketle sınıf mücedelesinin kendi yasalarından duruma bakıp bir ilkeselleştirmede bulunursak şu saptamayı rahatlıkla yapabiliriz: Kapitalizmin çöküş evresinde her gerçek sınıf mücadelesi deneyimi, kendine özgün araçları ortaya çıkarmakta. Ortaya çıkan bu araçların hepsinde de işçilerin iradelerinin doğrudan ifade edildiği ve karaların açık tartışmalar sonucunda alındığı bir işleyiş ve yöntem sözkonusu. Bu durum her ne olursa olsun sürekli aynı içerik ve yapıyla ortaya çıkıyorsa ve bütün deneyimlerde sendikalardan bağımsız kendini ifade ediyorsa, bu sendikaların sınıf mücadelesi araçları olamayacağını bize kanıtlamaktadır.

Sınıf mücadelesinin ortaya çıkardığı bu araçların sadece bir yerellikte olmayıp genel bir özellik taşıdığını söyleyebiliriz. Son dönemde ekonomik krizin etkileriyle orataya çıkmış dünyadaki sınıf hareketlerinin güncel örnekleri olan Amerika'daki Occupy (İşgal) hareketine, İspanya'daki İndignadolar'a (Öfkeliler) ve Mısır'daki Tahrir eylemlerine bu bağlamda değinmek gerektiği kanısındayız. Occupy hareketi, Tahrir'deki işgalden yola çıkarak yapılsa da, Mısır'da olandan farklı bir özellik taşımakta. Başta en temel farklılık; tamemen işsiz işçilerden oluşan bir hareket olması, kararlarını kitle toplantılarında herkese açık bir şekilde almış olmaları ve hareketi kitle meclislerinin yönetmesi. Aynı işleyişi İndignadolar'da ve Yunanistan'da kriz karşıtı eylemlerde görüyoruz. Yununistan'da sendikaların ve burjuva solunun engellemelerine karşın Syntagma meydanında, işçi sınıfının militan unsurları tarafından kitle meclisleri etkili bir araç olarak kullanıldı. Avrupa ve Amerika'da gelişen bu mücadeleler tamamen kendi mecrasından akan ve sendikalarla bir bağı olmayan hareketler olma özelliğini taşıyordu. Bu meclislerin ne ifade ettiğine geçmeden önce Mısır'daki sürece ayrıca değinmek gerekiyor.

Mısır'da ise bambaşka bir süreç yaşanmakta. Örneğin, Mısır'daki son gelişmeler ve Mursi-Müslüman Kardeşler-Ordu üçgeninde ve gelinen noktada belirleyici olan, bunların dışındaki başka bir alternatif olduğuna işaret etmemizi gerektirdiği gibi, örneğin aynı ülkede, bu ülkenin kalkınması için bir burjuva yaklaşımıyla laik bir cumhuriyet/demokrasi programının ötesine geçemeyen sendikalar, siyasi partiler ve burjuva sol birlikler de alternatifin bir kutbu değillerdir. Geçmişin sınıf mücadeleleri deneyimi, sendikaların ve her türden (ister sağcı, ister solcu ya da isterse kendisine komünist desin) herhangi bir burjuva siyasi kliğin sadece mücadeleyi bölen bir araç olarak (açık ya da gizli) bir işlev yüklendiğini, bu nedenle de sınıf mücadelesinde bu türden eğilimlerin ne taktiksel, ne de stratejik, vb. hiçbir ileriye taşıyıcı, karşıt sınıf ile yüzyüze getirici ve son mücadelesi için güçlerini seferber ettirici niteliklerde unsurlar olmadıklarını söyleyebiliriz. Burjuva demokrasisini işçi sınıfı nezdinde daha da kurumsallaştıran bu yapılar, karşı-devrimin en sinsi silahları olma özelliğini de taşıdıkları saptamasını rahatlıkla yapabiliriz. Mısır'da işçi sınfının 2006 yılında Mahalla'da başlattığı grevle sendikalardan kopma pratiğini gösterdiğini de unutmamak gerekiyor.

Son dönemde ortaya çıkan kitle meclisleri ve açık kitle toplantılarının alternatif mücadele araçları olarak ifade bulduğunu belirtmek gerekiyor. İşçi kitlelerinin hangi taleple olursa olsun, hangi sektörde olursa olsun ya da işsiz işçiler olsun, hepsinde farklı isimle ifade edilseler de, aynı işleyişe sahip araçlar olduğunu yukarıda bahsettiğimiz tüm deneyimlerde bu araçları görmekteyiz. Kitle meclisleri: işçilerin kendi mücadelerini yönettikleri kararlar aldığı mücadele anında ortaya çıkan araçlardır. Kitle meclisleri; açık kitle tartışmalarının yürütüldüğü, işçilerin fikirlerini özgürce ifade ettiği, akıl hocalarının olmadığı ve burjuva demokrasisi anlayışının bulaşmadığı mücadele araçları olma özelliği taşımaktalar. Bu sebepten dolayı, işçi sınıfının kolektif yapısının dışa vurumu olan bu araçlar, işçilerin mücadele etme ihtiyaçları sonucu ortaya çıkmışlardır. Fakat kitle meclisleri işçi sınıfının mücadelesinin sürekli bir çatı altına sokulması amacıyla ikame edilemezler, zira doğaları gereği mücadele anında ortaya çıkarlar ve o anlarda işlevlerini yerine getirebilirler. Yaşanmış deneyimlerden yola çıkarsak, çöküş döneminde süreklileşmiş ve sınıfsal mücadele aracı olma özelliği taşıyan bir yapı mevcut değildir. Kitle grevi biçiminde ortaya çıkmış sınıf mücadelelerinde, politikleşmiş işçilerin sahip oldukları tek araç işçi konseyleridir. Sendikalar ise işçi sınıfının her gerçek mücadelesinde sadece ve sadece arabuluculuk ve mücadeleyi baltalama rolü oymaktadırlar. Bu konumda olmaları artı-değer üretimine ve kapitalizme ait ücretli emeğe bağımlı yaşamalarından kaynaklanmaktadır.

Buradan hareketle, dünyanın diğer herhangi bir ülkesinde ya da kıtasında, işçi sınıfının kitlesel eylemleri yoluyla mobilize ettiği açık kitle toplantıları ile tartışarak ve kendisi karar alarak ilerlettiği ve düzenin her türden aygıtına karşı 1905'ten bu yana yegane devrimci araçlarından olan kitle grevleriyle cevap verip iktidarı işçi konseyleriyle ele almadığı ve bu eylemlerin dünya ölçeğinde devrimci bir dalgayı tetiklemediği sürece yine bu ya da başka bir coğrafyada, en nihayetinde dünyada devrimci bir durumun olmasından söz etmemiz mümkün değil. Eğer temel amacımız, işçi sınıfının konseyler aracılığıyla burjuva iktidarını yıkıp ücretli emek sömürüsünü, artı-değeri ve sermayeyi ortadan kaldırmaksa tabii.

EKA - Türkiye Şubesi

Theo Angelopoulos epik ve şiirsel sinemanın en özgün yönetmenlerinden olmakla beraber filmlerinin politik yanıda ağır basmaktadır. Theo Angelopoulos'un 1995 yılında çektiği Ulysses'in Bakışı isimli filmi balkanların siyasi coğrafyasına, tarihine ve dağılan Yugoslavya'nın parçalanma öyküsüne değiniyor. Fakat film içerisinde sadece politik öğeleri değil aynı zaman karekterlerin kendi içsel yolculukları ve arayışlarını da işliyor. 1905 yılında Manaki kardeşler tarafından çekilmiş üç bobin filmi aramak üzere yola çıkan Ulysses'in Bakışı filminde yönetmeni oynayan “A”, kendi kişisel yolculuğunu yaparken bir taraftanda Balkanlar'daki savaşın ve parçalanmanın trajedisine tanık oluyor. Filmde aradığı ise üç bobindir ve o ilk bakışı, masumiyeti aramaktadır. Bobinleri bulabilmek için Balkanlar'da bir çok ülkeyi dolaşarak en sonunda Saraybosna'ya gitmektedir. Sarayabosna ise savaşın en şiddetli biçimde sürdüğü yerdir.

Filmin sayfalarımızda yer bulmasının anlamı ise Balkanlar'daki emperyalist paylaşım savaşının içinden geçiyor olması ve Lenin'in heykeli üzerinden yapılan politik göndermeler.

Savaşın acımazsızlığını çıplak bir şekilde vermiyorsa da savaşın yarattığı insani tarajediyi güçlü bir şekilde anlatıyor. Yakılmış ve terk edilmiş köy bu durumu anlatan en güçlü sahnelerden bir tanesi. Balkanlar'daki savaş, kapitalist pazar ve ulusal ekonomilerin paylaşımı üzerinden ortaya çıktı. Reel sosyalizm diye ifade edilen sovyet emperyalizminin denetimindeki pazar alanlarının çöküşüyle beraber Batı Avrupa ve amerikan kapitalistleri için yeni pazar ihtimalini ortaya çıkardı. Kapitalistler için bu kaçırılmayacak bir fırsattı ve bu fırsatı değerlendirip yerli burjuvalarla angajmanlara girerek savaşa dahil oldular. Emperyalist kutuplaşmanın somutlaştığı Balkanlar coğrafyası milliyetçiliğin hortlamasına zemin hazırladı. Filmde şehir isimleri üzerinden, hortlayan milliyetçiliğe gönderme yapılmakta. “Türklere karşı ayaklanmada Balkanlar'ın birleşmesini hayal edenler vardı. O dönemde Türkler bütün Balkan uluslarını demir yumruk altında yönetiyorlardı. Ben şahsen, ideal bir gelecekte Balkanlar'ın bu birleşmiş uluslarına Türkiye'nin de katılmasını düşünebilirim. (Theo Angelopoulos Agorakitaplığı s.117)” Yönetmenin bir söyleşide söylediği bu sözler, filmde balkanlarda ki tüm ulusların tek bir ulus gibi yaşayabileceği ideal geleceğe yapılan vurguyu anlatıyor. Fakat yönetmenin kafasındaki tek ulus olan Balkanlar, sosyalizm adı altında devlet kapitalizminin işçi sınıfına dayatıldığı bir Balkanlar mı bilemiyoruz. Yinede milliyetçilik karşıtı bir hissiyatın geliştirilmiş olması önemli. Filmin, insanların milli kimlikler üzerinden bölünmüşlüğünün gerçek dışı olşunu anlatan diğer bir sahnesi ise; sisin çökmesinin ardından savaşın iki tarafında olan gençlerin birleşerek şarkılar söyleyip, dans ettiği bölümüdür.

Filmin en çarpıcı sahnelerinden biri olan Lenin heykelinin Tuna nehrinden bir mavnayla tüm Balkanları dolaştığı sahnedir. Lenin heykelinde cisimleşmiş olan ise sosyalizm hayalidir. 68 kuşağından olan yönetmenin politik fikirlerini tam olarak bilmesekte sosyalizm inancını taşıdığını söyleyebiliriz. Devlet kapitalizminin (reel sosyalizm) çöküşünün ardından yönetmenin sosyalizme olan inancını yitirdiği çıkarımını yapabiliriz. Heykelin geçtiği sırada kıyıdaki insanların istavroz çıkarmaları, bir cenaze törenini temsil ediyor ve heykelin Tunadan geçirilişi devlet kapitalizminin çöktüğünü, kıyıdaki insanların sosyalizm miti karşısında son görevini yerine getirdiğine gönderme yapıyor. Tuna nehrinde mavna üzerinde dolaştırılan ve ağıtı yakılan Lenin heykeli parçalanan Balkanlar'a veda anlamını taşımaktadır. Lenin'in heykeli, Stalinizm tarafından yaratılan sosyalizm mitinin somut bir ifadesini gözler önüne seriyor. Angelopoulos'un Stalin değilde Lenin'in heykelini kullanmış olması Stalinizmle bir mesafesinin olduğunu akla getirse de, devlet kapitalizminin yıkılışı ardından böyle bir film çekerek sosyalizme elveda demesi, yaratılan sosyalizm mitine inandığını gösteriyor.

Film seyredenlerin sabrını sınasa da seyredilmeyi hak ediyor. Ulysses'in Bakışı, diğer Angelopoulos filmlerinde olduğu gibi Yunan mitolojisine bol göndermenin olduğu; şiirsel bir anlatımla bezenmiş olağanüstü bir film. Bütün okurlarımıza öneriyoruz.

Salih

Bir süredir devam ettirmekte olduğumuz sendikalar tartışmasını sürdürürken, geçtiğimiz senenin son günlerinde Topkapı'da kurulu olan ve Paşabahçe şirketler grubuna bağlı olan Şişecam fabrikasında patronun işten attığı 422 işçi fabrika önünde direnişe başladı. Kristal-İş'e üye olan işçiler, patron tarafından fabrikanın Eskişehir'e taşınması nedeniyle işten tazminatlarıyla birlikte çıkartılmak isteniyordu. 1969'dan beri açık olan fabrikanın 31 Aralık'ta kapatılacak olması üzerine Kristal-İş taleplerini ortaya koymuş ve bunları “halihazırdaki ücretler çalışmak”, “taşınılacaksa da aynı ücretlerin korunarak taşınılması”, vb. başlıklar altında toplamıştı.

Yılbaşı gecesini de fabrikanın önünde geçiren işçiler kimi zaman kolluk kuvvetlerinin saldırısına uğradı, kimi zaman da kötü hava şartları ile mücadele etmek zorunda kaldı. Aslında polise gerek yoktu; çünkü fabrikada onun görevini layığıyla yerine getiren sendika vardı. Bir süre sonra, Şişecam fabrikasında direnişin 13. gününde, sendika ile işletme arasında anlaşma sağlandı. Buna göre tazminatını alarak ayrılan işçilerin dışındaki 197 işçinin diğer fabrikalara geçişi sağlandı. 50 sözleşmeli işçi de Eskişehir'deki fabrikada çalışıyor olacakken, saat ücreti yüksek olan işçiler, saat ücreti ortalaması yüksek olan fabrikalara; saat ücreti düşük olan işçilerse, ortalaması düşük fabrikalara geçiş yapacak deniliyor ve işçilere taşınma masraflarını karşılamaları için kişi başı 2.000 TL para veriliyor ve bu da avans kapsamında değerlendiriliyordu. Ve tabii ki son olarak, Kristal-İş, "Cam işçisi büyük bir zafer kazandı. Topkapı işçisi kazandı" minvalinde bir açıklama yapmıştı.

Bu örnek, aynı zamanda 2003'te gerçekleşen Paşabahçe grevini de anımsatıyordu. Orada görebildiğimiz şey ise, özelleştirmeye karşı KİT'leri savunmak üzerine kurulu bütün perspektiflerin sermayenin dümenine su taşıdığı gerçeğinden hareketle, bu pratikte de yine kapanan işletmeye karşılık, işçilerin daha az ücretle çalışmaya razı edilmeleriydi. CHP nezdinde oluşan devletçi işveren kompozisyonu ve Kemalist kalkınmacılık gibi burjuva konseptlerin de birbirlerini buralarda da beslediğini söyleyebiliriz. Şişecam'da da sendikanın, Mustafa Kemal'in portrelerini taşıttığını, bu fabrikanın onun yadigarı olduğu algısını yaratarak sosyal demokratlıklarını göklere çıkarttıklarını ve ne kadar ulusalcı olabileceklerini de görebiliyoruz. Aslında bu sadece Türk-İş'e bağlı bir sendika için değil, aynı zamanda DİSK gibi bir konfederasyon için de geçerli. Ne de olsa, Mustafa Türkel de, 1963 yılında gerçekleşen Kavel grevi sırasında TSK'ya gönderilmek üzere yüklenen tel kamyonlarının önüne çıkan ve fabrika dışarısına sevkiyat yapılmasını engelleyen işçilere ithafen “O araçların ordumuza gittiğini bilseydik, durmazdık” gibi açıklamalar yapabiliyordu. Amaç kalkınmaydı ve bu da işçilerin daha çok sömürülmesi ama düzenli ve adabınca, sendikaların da elbirliğiyle ücretli emeğin cenderesinde öğütülmesi demekti. Amaç işçilerin daha iyi yaşaması değil, sendikaların varolmaya devam edebilmesiydi.

Peki her şey göründüğü, sendikanın göstermeye çalıştığı, üzerine örtmeye çabaladığı gibi tozpembe midir acaba? Çalışan 150 kadar işçinin saat ücreti 10 TL civarındayken yine bu işçiler kura neticesinde saat ücreti 6 TL olan bir fabrikaya geçebilmesinin önü açıldı. Bu fabrikalar arasında ise en yüksek saat başı ücret ise 9 TL civarında. Yani neresinden tutulsa elde kalan böyle bir anlaşma neticesinde sendika, yine her zaman olduğu gibi yine işçilerin mücadelesinin karşısında ve onların çıkarları için değil, kendi varoluşu için “mücadele” etmekte olduğu gözler önüne seriliyor.

Bu anlaşmanın şartları arasında da yapılacak olan kura ile işçilerin işyerlerine yerleştirilmesi maddesi bulunuyor. Bir bilişim işçisinin bir e-posta grubunda çok doğru bir biçimde işaret ettiği üzere, işçiler adeta yılbaşı geceleri zengin olma hayalleri kuran insanlar gibi, varolan işine geri dönebilmek için kuraya katılıyor. Ve sendika da bunun adına “zafer” koyuyor. Bu gibi bir yöntem bir süre önce de bir güvenlik firmasının istihdam belirlenimi seçimlerinde de kullanılmış ve kura sonucu seçilen işçiler işlerine devam etmiş ancak diğerleri işsiz kalmıştı.

Yine buna benzer bir örnek ile geçtiğimiz yılın yaz aylarında karşılaşmıştık. Buna göre, Texim fabrikasında çalışan ve TEKSİF sendikasına üye işçiler, çalışılan makine sayısının arttırılmasına karşılık bir bir direniş başlatmış, bunun ardından sendika, işçilerin bir kısmının işten atılmasının ardından patron ile anlaşma sağlayarak işçilere fazla makine ile çalışmaya davet etmişti. Buna da sendika yine “zafer”, “kazanım”, vb. diyordu.

Örneğin, bir diğer önemli nokta da, geçtiğimiz dönemde yaşadığımız grevlerde birçok işçi hareketinin kendi içerisinde sendikalar ile aralarına bir mesafe koyabildiğini, gelişen olaylar ekseninde çıkarları için varolmadığını mücadelenin içerisindeyken görmeye başladığı sendikalara daha temkinli yaklaşan bir işçi kitlesinden bahsediyor oluşumuzdu. Örneğin bu TEKEL'de sendikanın bariz manevralarına karşı kendi komitelerini kurma eğilimi, Direnişteki İşçiler Platformu ve eylemler ile ortaya çıkıyorken, THY'de bu eğilim, işçilerin kurduğu 29 Mayıs Birliği ile belirginleşiyorken, yine geçtiğimiz aylarda Gaziantep'teki tekstil sektörü grevinde gördüğümüz şekliyle, tamamen sendikalardan bağımsız bir komiteleşmeye giderek sonuç almaya çalışan bir eğilim ile kendisini gösteriyordu. Bu tarafından bakıldığında Şişecam'daki direniş aslında işçiler ile sendika arasındaki o keskin proleter çıkarlar ile üretimin düzenlileştirilip ücretli emeğin kutsanarak sermayenin dümenine su taşıyan burjuva eğilimler karşı karşıya gelemedi.

Burjuva solu da, şaşırılmayacak şekilde bu direnişlerin kazanımla ve hatta zaferle bittiği naraları atmakta. “Şişecam İşçisi Kazandı” ve “Şişecam'da Zafer!” çığlıkları atan sol kapitalistler, sendikaların günümüzde işçi sınıfı mücadelesini hem işletme, hem sektör, hem de bölgesel olarak bölen işlevine inat ya onların hatalar yaptığını ve aslında devrimcileştirilebileceğini, ya da onların artık bürokratik yapılar olduklarından kelli, yeniden dönüştürülmesi gerektiklerini, ve hatta bunlar yerine “kızıl sendikalar”ın mümkün olabileceğini ve bunun da işçilerin mücadelesi için elzem olduğu yalanını söylemekte sakınca görmüyorlar ve çürümeye, yokolmaya mahkumlar. Burjuva solunun karşı-devrimci tutum alışları ve bunların sendika konusu ile kesişen noktalarını irdelediğimiz görüşlerimiz hakkında daha önceki süreçlerde TEKEL, THY, Gaziantep tekstil işçileri grevi, G.Afrika maden işçileri grevleri, Bosch işçilerinin sendika değiştirme süreci, SGBP (Sendikal Güç Birliği Platformu) ve yeni sendikalar yasası üzerine temellendirdiğimiz perspektiflere bakılabilir.

Sendikalar her direnişi ya da grevi sonlandırmadaki ustalığını yine konuşturmuştu. Patron ile anlaşma sağlayan sendikalar, her direnişte olduğu gibi bunu da bir “zafer” olarak adlandırmaktan geri durmuyor. Bu ne işçiler için bir kazanım, ne de işçilerin kazandığı bir zafer. Asıl amacı örgütlü olunan işletmelerdeki aidat paralarının kesilmesini önlemek olan günümüz sendikalarının genel eylem hattı, içerisinden geçtiğimiz tarihsel koşullarının gerektirdiği biçimde artık kazanım ile biten grevler değil, direnişe/greve başlanılan koşulların yeniden işçi sınıfının sırtına farklı görünümler altında, yine sendikalar-sermaye işbirliği ile bindirilmiş olduğu, işçilerin kendi öz inisiyatiflerinin açığa çıkamadığı sendikal “direnişler”dir. Artık işten atılmaya karşı greve çıkan sendika, yeniden işe dönmeyi sağlamak için ya daha düşük ücrete, ya da daha kötü şartlara evet diyerek işçi sınıfını dolandırmaktadır. Hatta bu örnekte gördüğümüz gibi kura ile şans faktörünü devreye sokarak kurunun yanında yaşın da yanmadığı bir el çabukluğu ile işçi sınıfını kandırmakta, aradan sıyrılmaktadır. Ondan sonrası için ise o bildik beylik sloganlar kulağımızda çınlar: “... İşçileri Kazandı”! Burada kazanan kapitalistler ve varoluşlarını geçici de olsa güvence altına alan, işçi sınıfı mücadelesine karşı konumlanıştaki sendikalardır.

Önemli olan direnişteki işçiler için kampanyalar düzenleyen sendikaların yalandan dayanışma çağrılarına kulak vermek, artık işlevi geçmişte kalmış “ekonomik/maddi destek” meselesine takılarak bitkisel bir hayatta zaman harcamak değil, sürmekte olan direniş/grev/hareket, vb. her ne var ise, “nerede hareket, orada bereket” gibi çarpık anlayışların tuzağına düşmeden, işçi sınıfının diğer kesimlerine bu direnişlerin güncelliklerini ulaştırmak, mücadeleyi yaymak, genelleştirmek ve işçi sınıfının diğer kesimlerine bu deneyimlerin aktarılması gerekliliği noktasındayız. Aynı zamanda mücadelede kafa karıştıran ulusalcı/milliyetçi burjuva eğilimler ve sendikaların manevralarına da dikkat çekmeliyiz. O yüzden bu duruma verebileceğimiz tek bir cevap var; o da günümüzde işçi sınıfının kazanımlarının mümkün olmadığı ve sendikalar, (solcu ya da sağcı) burjuva siyasi partiler ve diğer sivil toplum kuruluşlarıyla çöken kapitalizmin şafağında tek kazanım olan komünizmden başka bir çıkış yolun olmadığı. Kazanım dönemi bitti, sendikalar ile gelen sadece işçilerin mücadelesinin sönümlenmesi, burjuva çıkmaz sokaklara sürülmesi ve yokedilmesi; sendikalar işçi sınıfı için düşman, mücadelenin yayılması yerine yenilgidir. Bir tarafta kaybeden işçiler, diğer tarafta kazanan sendikalar ve daha ucuza daha çok üretim yaparak satacak olan burjuvazidir.

Bunçuk