Konunun kendisine gelmeden hemen önce aktarmak istediğimiz bu küçük ama önemli ayrıntı, Türkiye burjuva solunun “sınıfa inmek” derken “sınıftan ayrı düşmek” diye tanımlayabileceğimiz içerisine düştüğü durumdan “şanlı” günlerinde de muzdarip olduğunu açık ve net bir biçimde gözler önüne sermektedir.

Verdiğimiz ve çoğaltılabilecek olan bu örnekler ancak kendi anlamsız varlıklarını meşrulaştırmaya çalışan sol grupların ve sendika “eğitmenlerinin” sayıklamalarına işaret ediyorlardı. Olayların yaşandığı dönemdeki burjuva sol akımların kendi içlerinde sürekli olarak üzerinde dönüp dolaştıkları, temcit pilavı misali tartışmalarına meze ettikleri “volan kayışı” (partiyi besleyen sendikalı işçiler, vb.) yaklaşımı üzerine kurulu bir sendikal anlayış ile işçi sınıfı odaklı ve oradan beslenen bir teorik yaklaşım sergilemekten uzaktılar. Bu eğilimler daha çok kendi siyasetlerinde örgütlenecek işçilerin “kafa sayısı” hesabının teorisini yapmakla meşgullerdi. Bu yapılar oradan buradan “kadro” devşirmenin planını yapıyor, elde bulunan kaynaklara bakılırsa da proletaryanın kendisine güvenmekten ve onun hareketinden öğrenmektense, kendi “radikal” maceralarının peşinden enternasyonal bir sınıfa ulus temelli, milli bağımsızlık soslu ve “anti-emperyalizm” temalı perspektifler saçıyorlardı. Yabancı sermayenin düşmanı kesilip, bir taraftan o günün küresel konjonktüründe ve kapitalizmin üretim ilişkilerinin çürümüşlüğünde artık gündeme yeterince yerleşmiş bulunan proleter bir dünya devriminin imkânları, olasılıkları ve zorlukları üzerinde kafa yormak yerine kimi “ulusal kalkınmacı” anlayışları yaymaya çalışıyorlardı. Burjuva radikalizminin burçlarına kimin daha çok “sınıftan yalıtık hale gelmenin”, böyle yaparken proletaryayı da güncel sınıf hareketinden izole etmenin, sınıf politikasına karşı yabancılaşmanın bayraktarlığını yapılıyordu. Bütün bunların sonuçlarını da 1980 Darbesi’nin ağır yenilgi koşullarının yarattığı ortamda kitlesel ve bağımsız bir işçi hareketinin ortaya çıkamamış olmasından gözlemleyebiliriz.

15-16 Haziran Öncesinde Türkiye İşçi Sınıfı

15-16 Haziran olaylarına ancak beslendiği tarihsel dinamik üzerinden bakılırsa tam olarak değerlendirilebilir ve anlaşılabilir. Bu nedenle özellikle 1960’ların işçi sınıfı adına oldukça hareketli geçen yıllarına marksist bir tarih anlayışıyla bakmak bizce kilit önemdedir. Bu nedenle işçi sınıfının Türkiye sınırları içerisinde ortaya koyduğu mücadele örnekleri üzerinden genel bir bakış sunmaya çalışacağız.

1960 yıllar işçi sınıfı için hareketli başlayacaktı. Bu dönem, 25 Kasım 1961 yılında 5 bin Sümerbank işçisinin yalınayak yürüyüşü, aynı yılda gerçekleştirilen Saraçhane Mitingi, 3 Mayıs 1962’de 5 bin kadar işsizin Ulus Meydanı’ndan TBMM’ye yürüyüşü ve polisle çatışması, 12-13 Ağustos 1962’de Zonguldak’ta Yapı-Yol-İş’e bağlı işçilerin işten atmalara karşı protestoları gibi önemli eylemlere tanıklık edecekti.10 Bu örnekler, burjuva sınıfının ve onun devlet aygıtının 1970 Haziran olayları öncesinde gündeme getirdiği 274 ve 275 numaralı yasaların daha o dönemde farklı formatlardaki uygulamalarının gündemde olduğunun göstergesiydi. Ayrıca işçi sınıfının tarihsel olarak kazanım olarak kabul ettiği ve sahip olduğu temel yaşamsal kriterlerin elden alınmasının yavaş yavaş öne alınıp yürürlülüğe konulmak istenildiğini gösteriyorlardı. Bütün bu sıcak gündemi 1963 senesinde meydana gelen Kavel Grevi izledi. İstinye’de bulunan ve Türkiye Maden-İş Sendikası’na bağlı Kavel Fabrikası’ndaki grev hareketliliği sendikada bulunan sendika temsilcilerinin işten atılmalarını protesto etmek amacıyla gerçekleştirilmişti:

“İşveren elebaşı olarak gördüğü birkaç işçi hakkında şikâyette bulunur ve 10 işçiyi İş Yasası’nın 16. Maddesi gereğince tazminatsız olarak işten attırır. Bunun üzerine işçiler de müdür İbrahim Üzümcü hakkında da şikâyette bulunurlar. Fakat genel müdür ifadeye çağrılmaz. Bu olay işçileri oldukça kızdırır.

“(...) Nasıl oluyor da kanun işçiye başka işverene başka oluyor? Diye birbirimize soruyor ve adaletsizliğe kızıyorduk.”11

Kavel mücadelesi o zamanki hükümet tarafından yasadışı ilan edilmiş ve işyeri patronunun lokavt kararına da herhangi yaptırım uygulatmamıştı. Kuşkusuz böyle bir refleksin burjuvaziden gelmemesi şaşırtıcı olmaktan uzaktı. Öte yandan yavaştan hareketlenen işçi sınıfı gündeminin ışığında, çevre fabrikalardan grev boyunca gelen desteğin (yardım fonları, kampanyalar ve sakal bırakma eylemleri, vb.) dikkat çekici noktaya ulaşması proleter sınıf dayanışmasının gelişmekte olduğunu ortaya koymuştu. Kavel Grevi’nin ortaya çıkardığı sonuçlar bir tarafa, işçi sınıfının dünyada belli bir aşamaya gelmeye başlamakta olan mücadele hareketini takiben böyle bir eğilime yönelmesi yani militanlaşarak daha da kararlı bir yapıya bürünmesi iyi niyetlilikten öte somut tarihsel koşulların bir ürünüydü. Grevi sonlandırmak için Türk-İş ile İşveren Konfederasyonu arasında imzalanan anlaşma, bir taraftan da sendikaların işçi mücadelesi önünde giderek daha fazla engel olmaya başladığının bir göstergesi olacaktı.

Tasarı CHP tarafından genel olarak destekleniyordu. CHP’li sendikacı milletvekili Burhanettin Asutay tasarıyı, “kanunun boşlukları dolduracağı, adaleti, müsavatı, hürriyeti ve birliği sağlayacağı” gerekçesiyle destekleyeceklerini açıklamıştı.

AP’li ve GP’li (Güven Partisi) üyeler de partilerinin tasarıyı desteklediğini açıklarken eleştirilerini TİP’e ve DİSK’e yöneltiyorlardı. GP grubu adına konuşan Vefa Tanır, “TİP, Marksçı ve Lenincidir, Atatürkçü değildir. TİP ve DİSK, şiddet ve zorbalıktan yanadır” gibi iddialar öne sürüyordu. AP’li Çalışma Bakanı Seyfi Öztürk de konuşmasında TİP’i “Türkiye’de kanlı hadiselerin mihrakı belli olmuştur” diye suçlayarak “Tasarıda hür sendikacılığı kısıtlayan bir hüküm yoktur. Hür sendikacılığın kadrini bilmeyenlere, bunu bildirecek hükümler getirilmektedir. Türk-İş, kızıl dikta isteyen şer kuvvetleri karşısında demokrasinin teminatıdır” biçiminde bir ifade kullanarak suçluyordu. TİP adına söz alan DİSK’e bağlı Lastik-İş Sendikası Genel Başkanı ve İstanbul Milletvekili Rıza Kuas ise konuşmasında, “Bu kanun Anayasa’ya taban tabana zıttır. Türk-İş diktası getirilmek isteniyor. Sendikaların denetlenmesini Türk-İş’e devretmek isteniyor. Bu anti-demokratiktir. Türk işçi hayatının elini kana bulamaya sevketmek istemektesiniz. Demokratik hayatın dibine dinamit koymak niyetindesiniz. Çalışma Bakanı DİSK’i kapatmak istediklerini Erzurum’da Türk-İş kongresinde söylemiştir. DİSK, anayasal haklarını kullanarak direnecektir. Sorumluluk bu kanunu çıkarana aittir.” diyecekti.

Bu yasa değişikliği henüz kesinleşmemişken DİSK ve üye sendikalara bağlı işyerlerindeki işçilerin sert tepkilerine yol açtı. Durum işçiler arasında tartışılmaya başlandı. Bu çalışmalar sonunda yapılmak istenen değişikliğe karşı eylemler örgütlemek için işyerlerinde “Anayasal Direniş Komiteleri” adı verilen komiteler kuruldu.

DİSK Yönetim Kurulu 12 Haziran’da DİSK Genel Başkanı Kemal Türkler’in okuduğu bir bildiri yayınladı ve basına açıklaması ile kamuoyuna sundu. Bu açıklamadan şunlar söylenmekteydi:

1. “Memleketimizde faşist sendikacılığı getirmenin temelleri atılmaktadır.”

2. “Türk-İş’e tanınan sendika diktatörlüğü, çalışma hayatına baskı, terör ve ızdırap getirecektir.”

3. “Örnek olarak gösterilen memleketlerin hiçbirinde, kanun zoruyla sendika sayısı azaltılmamıştır.”

4. “Hükümet ve işbirlikçisi Türk-İş ve diğer sömürücü güçler, referanduma yanaşmamaktadırlar. Onların demokrasiye olan bağlılıkları da bu kadardır.”

5. “DİSK, bu meselenin anayasa çizgisi içine sokulması mücadelesini verecektir.”

Açıkça görülüyordu ki DİSK, kendi varoluşu pahasına dahi olsa, işçi sınıfı mücadelesini akla getirmekten uzak bir halde, anayasal ve demokratik zemine bağlılığını koruyordu.

15-16 Haziran 1970

Bütün bu gelişmelere rağmen, 14 Haziran’da Merter Sitesi’ndeki Lastik-İş binasında konu ile ilgili bir toplantı yapmak üzere DİSK’in tüm sendika yöneticileri ve işyeri temsilcileri davet edilmişlerdi. Bu toplantıda yapılan hararetli tartışmaları takiben ve tasarının TBMM’deki kabulünden dört gün sonra, 15 Haziran’da protesto eylemleri başladı ve 70 bin işçi eylemlere katıldı. Bu İstanbul’un o zamanki nüfusu göz önüne alındığında – ki nüfus 2.132.407 kişi idi- ciddi bir rakamdı. İşçilerin eyleme geçmesi genellikle sabah işyerlerine geldiklerinde “çalışmadan bekleme” ve sonrasında da “fabrikanın dışarısına çıkarak yürüme” biçiminde gelişti.

Eyleme katılan ve üretimde önemli yerlerde duran işletmeler arasında AEG-ETİ, Arçelik, Auer, Aygaz, Çelik Halat, Chrysler, Tekel Kutu, Derby Lastik, Grundig, Magirus, Mutlu Akü, Otosan, Sungurlar, Rabak, Singer, Türk Demir Döküm gibi işletmeler bulunmaktaydı. Bütün bu işletmelerden yükselen eylem dalgasına dönemin AP’sinin başındaki isim olan Süleyman Demirel’in kardeşi Şevket Demirel’in ortağı olduğu Haymak Fabrikası da eklenmişti. Yürüyüş esnasında fabrikanın önüne gelen işçiler ardından fabrikayı işgal ederek Kartal Maltepe’deki 2. Zırhlı Tugay ile karşı karşıya geldi. Eylemin ilerleyen saatlerinde ise tansiyon giderek yükseldi. Kâğıthane’de polis engeliyle karşılaşan işçiler burada gözaltına alınan iki işçi arkadaşlarını geri almak için Eyüp Polis Karakolu’na yürüyerek protesto gösterisi yapıyor ve onların serbest bırakılmalarını sağlıyorken, bir taraftan da Bakırköy’de çalışan işçiler Londra Asfaltı’nı trafiğe kapatıyorlardı.

İbretlik özellik taşıyan bir olay ise lastik sektörünün kar marjı yüksek iki şirketinin fabrikalarında gerçekleşti: DİSK’e bağlı Lastik-İş üyelerinin çoğunlukta olduğu Good-Year ve Pirelli fabrikalarının önünde sloganlar atıldı ve işçiler eyleme çağrıldı ancak sendikanın bölge temsilcileri bu fabrikadaki işçilerin dışarı çıkmasını engellediler. Cağaloğlu’na gelen bir işçi grubu ise vilayete (bugünkü ismiyle valiliğe) yürümek isteyince yolları zırhlı birlikler tarafından kesildi. İşçilerin bir bölümü barikatı aşarak vilayetin önünden Eminönü’ne indiler. Beyoğlu ve İstanbul yakalarından gelen işçi kortejlerinin birleşmesini engellemek amacıyla yetkililer Galata ve Unkapanı köprülerini açtırdılar. Bunun üzerine işçiler motorlarla Beyoğlu tarafına geçiş yaptılar; geçemeyenler ise Topkapı’ya geri döndüler.

Zincirlikuyu yönünden yürüyen işçilerin yolu Tekfen Fabrikası önünde polis tarafından kesildi. Yürüyüş kolunun önünde yeralan kadın işçilerin coplanması üzerine çıkan çatışma sonunda barikatı aşan işçiler yürüyüşlerine devam ettiler. Anadolu yakasından iki kol ile yürüyüşe devam eden işçiler, Ankara Asfaltı’ndan Üsküdar’a yöneldiler. Burada da polis barikatıyla karşılaşan işçiler polisle çatıştılar. Sermayenin kolluklarının silah kullanmasına karşın dağılmayan işçiler barikatı aşarak yollarına devam ettiler. Üsküdar’a ulaşan bu kol, vapur seferlerinin kaldırılması sebebiyle Avrupa Yakası’na geçemeyince Paşabahçe-Beykoz yönüne doğru yürüyüşüne devam etti. Olaylar sürerken çok büyük bir işçi grubu Yakacık-Kartal yolundan Kartal’a girdi. Yol üstündeki birçok işletmeden gelen katılımla giderek büyüyen kalabalığa Maltepe Sigara Fabrikası işçileri de katıldı. Bağdat Caddesi’nden ilerleyen bu yürüyüş kolu Bostancı-Suadiye yoluyla Saşkınbakkal’a geldiğinde karşılaştığı polis barikatlarını aşarak yoluna devem etti. Fenerbahçe Stadyumu önünde ve Kurbağalıdere köprüsü üzerinde barikat kuran polis işçilere ateş açtı ve birçok polis ve işçinin yaralanmasıyla birlikte 1 polis öldü.

Kadıköy İskelesi’nde de şiddetli çatışmalar baş gösterdi. Polis burada da silah kullandı. Kadıköy’deki çatışmalarda kaymakamlık binası ve AP ilçe merkezi ile çok sayıda polis aracı ve sivil araç tahrip edildi. Burada da ölenler vardı. Direnişe İngiliz Maden İşçileri Sendikası ile Ulaştırma İşçileri Sendikası'ndan DİSK’i ve eyleme katılan işçilerini desteklediklerini belirten mesajları geldi. İzmir’de bulunan 12 işletmedeki işçiler oturma eylemleriyle direnişi desteklediler. Bunun yanısıra Ankara’da Maden-İş ve DİSK’in bulunduğu bina saldırıya uğrayarak yağmalandı. Dönemin Doğu-Batı kamplaşmasının bir göstergesi olarak Sovyetler Birliği ile ABD kamplarının temsilcileri böylece karşı karşıya geliyorlardı. Saldırganlar, “Yaşasın Türkeş”, “Kahrolsun Komünistler” şeklinde sloganlar atıyorlardı. Aynı gün yurtdışındaki işçiler ise yasa değişikliklerini protesto etmek amacıyla Köln ve Almanya’nın diğer kentlerinde yürüyüşe geçtiler. İki gün süren eylem sonucunda Yaşar Yıldırım, Mustafa Bayram ve Mehmet Gıdak adlı işçilerle Yusuf Kahraman isimli bir toplum polisi ve olayları izleyen bir lokanta dükkanı sahibi olan Abdurrahman Bozkurt hayatlarını kaybettiler; olaylarda bir kısmı ağır olmak üzere 200’e yakın kişi yaralandı ve yüzlerce işçi gözaltına alındı. Zaten olayların ardından iki ilde ilan edilecek olan sıkıyönetim neticesinde de birçok işçi işten atılacak, birçoğu da gözaltına alınıp tutuklanacaktı.

Ertesi gün yani 16 Haziran günü ise Gebze ve İzmit bölgesinde de çok sayıda işçinin katıldığı yürüyüşler yapıldı. Yürüyüşlerin ikinci gününde eyleme katılım sayısı iki katına çıkacak ve 150 bini aşacaktı. Ankara’da sendikalara üye işçiler ile öğrenciler, Sanayii Çarşısı’nda bir yürüyüş düzenlediler. Gelişen olaylara istinaden TİP, tüm eylemliliklerin arkasında olduğunu, CHP işçilerin sendikalarını seçme özgürlüğünün kısıtlanamayacağını ve Türk-İş’e bağlı Tek-Gıda-İş Sendikası da Türk-İş’in bu yasaları destekleme kararının değişmemesi halinde konfederasyondan ayrılabileceklerini ifade ettiler. Ancak sendika ağalarının bu eylemliliklere verdikleri destek uzun sürmeyecek ve görevlerini yerine getirmiş olmanın verdiği rahatlıkla, hem tabanlarındaki işçilere hem de dönemin hükümeti ve devlet aygıtına mahcup olmamak adına, önce eylemlerin yanında görünecek, sonra da eylemsizliği savunacaklardı. İlk güne nazaran, 16 Haziran günü katılım sayısı neredeyse iki kat artmıştı. Eylemlere DİSK’e bağlı sendikalara üye olan işçilerin yanı sıra Türk-İş’e bağlı sendikaların üye işçileri de katıldılar. 16 Haziran günü yapılan yürüyüşe katılan belli başlı işletmelerin işçileri ise Günterm, Sungurlar Kazan, Derby Plastik, Mutlu Akü, Pirelli ve Good-Year gibi fabrikalardaki işçilerdi.

Olayların büyümesi üzerine 16 Haziran günü öğleden sonra İçişleri Bakanı Haldun Menteşeoğlu, Vali ve DİSK yöneticileri İstanbul Vilayeti’nde bir toplantı yaptılar. Toplantı sonunda DİSK Genel Sekreteri Kemal Sülker temsil ettiği (burjuva) sınıfın doğasına ve manevra kabiliyetine uygun bir şekilde, “Girişilen tahripkâr eylemle bir ilgimiz olmadığını İçişleri Bakanlığı’na söyledik ve kesinlikle de bu tahripkar olayları tasvip etmediğimizi bildirdik. Ayrıca işçilere de radyoda bir uyarma yaparak kötü cereyanlara alet olmamalarını istedik.” diye bir açıklamada bulundu. Bu noktada sendikanın görevi böylece sona ermiş, dönemsel olarak ilan ettikleri genel grevlerde mahiyetleri ne ise bu gibi işçi sınıfının giderek radikalleşen ve siyasallaşan pratiklerinde de bu hareketi kırmak adına devletin kullanabildiği birer aparat olduklarını bir kez daha ilan etmiş oldular.

Aynı gün radyodan yapılan açıklamada konuşan DİSK Genel Başkanı Kemal Türkler o tarihi ifadeleriyle adeta sendikaların günümüzde düştüğü konumun somut bir panoramasını çizmesi, fabrikada devletin polisliğine soyunuyorlarken sokakta, eylem alanlarında ve barikatlarda da aynı görevle işçi sınıfına saldırmanın reçetesini yazmaları açısından önem taşıyan şu ifadeleri sarfediyordu:

“İşçi kardeşlerim, işçi sınıfının bilinçli temsilcileri, sizlere sesleniyorum. Beni iyi dinleyiniz. Anayasal haklarınız için direndiniz. Direniyorsunuz. Anayasamız her türlü toplantı ve yürüyüşlerin silahsız ve saldırısız olacağını emreder. Bizler anayasaya sımsıkı bağlı işçiler olduğumuz için hiçbir hareketimiz anayasaya aykırı olamaz. Ne var ki; bizim aramıza çeşitli maksatlar güden kişiler, çeşitli kılıklara bürünerek girebilirler. Hatta daha kötüsü, gözbebeğimiz şerefli Türk ordusunun bir mensubuna kötü maksatlarla taş atabilir, tahrik yapabilirler. Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu genel başkanı olarak sizi uyarıyorum.”

Bu ifadeleri kullanan Kemal Türkler, aynı şekilde Kavel Grevi sırasında fabrikanın içerisinde TSK için tel yükleyip çıkarmaya çalışan kamyonların önüne işçilerin durduğu ve işletme dışarısına çıkmalarına engel oldukları iddialarına aynı pişkinlikle, “eğer o tellerin TSK'ya götürüleceğini bilseydik böyle birşeye izin vermezdik” diyebilecekti. Ayrıca, dikkat çekici şekilde görüldüğü üzere işçilerin arasına giren “karanlık” kişiler ifadesi de bu sendikacıların daha o zamanlar kullandıkları bir manipülasyon aracıydı.

Bu zamana kadar sınıfsal konumlanmaları itibariyle burjuva sınıfa yaraşır tutumlarıyla sendikalar hep “hakikat”i dillendirmiş, hep akl-ı selimi “temsil etmiş” ancak nedense işçiler sürekli ülkenin üzerinde dolaşan “karanlık bulutların” tek sebebi “dış mihrak ve birtakım iç nifakların kışkırtması” sonucu sokaklara dökülmüşlerdir. Öte yandan Türker’in açıklaması, DİSK’in kontrolü kaybetmiş olduğundan dolayı ne denli korktuğunu ve çaresiz kaldığını, zira netice itibariyle mücadelenin sendikal bir eylemlilikten giderek siyasileşen bir mecraya ulaştığını gösteriyordu. Rosa Luxemburg, özellikle 1905’te Rusya’da gözlemlediği kitle grevleri üzerine yazdığı Kitle Grevi, Sendikalar ve Partiler adlı eserinde “kitlesel işçi sınıfı hareketleri olarak kitle grevlerinin her zaman ikili bir karakter taşıdığı ve bir yandan ekonomik sebeplerden ötürü başlayan bir eylemin siyasi bir pratiğe, politik bir kalkışmanın da içerisinde iktisadi birtakım çelişkileri barındırdığına” işaret etmişti.

Bu tespitlerini doğrularcasına, işçi sınıfı Türkiye'de 1908’den sonra ilk defa ve tek bir şehirde ilk defa bu ölçekte böylesi bir kitleselleşme yoluna girebilmiş, böylesi bir eylemliliğe imza atabilmişti. Sendikacılara göre, kendileri hep etken, işçi sınıfı ise birer nesne hüviyetinde edilgen bir karakterdedir. Öte yandan işçi sınıfı, her eyleminde gösterdiği üzere, sendikacılığın bu burjuva yalanını paramparça etmişti.

15-16 Haziran'dan Çıkartılacak Sonuçlar

16 Haziran’da meydana gelen büyük işçi eylemlerinin ardından aynı gün akşamüstü İstanbul ve Kocaeli bölgelerinde sıkıyönetim ilan edildi. Bu nedenle İstanbul’un bazı sanayi bölgeleri askeri birliklerce denetim altına alınmıştı. Millet Meclisi’nde kabul edilen tasarı 16 Haziran 1970’te Cumhuriyet Senatosu’nun gündemine geldi ve komisyonda olur oyu veren CHP meydana gelen olayların ardından çark edip tavrını değiştirdi. CHP Parti Meclisi tarafından yapılan açıklamada şöyle denilecekti: “Tasarıdaki bazı hükümlerin sendika seçme özgürlüğünü ve toplu sözleşme ve grev haklarını sınırladığı yolundaki kuşkular ve eleştiriler üzerinde ciddiyetle durmak gerekir. Bu aksaklıkların parlamento görüşmeleri sırasında düzeltilmesi mümkündür.”

Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay, yasayı 6 Ağustos’ta onayladı. Yasanın onaylanması üzerine DİSK o günü “kara gün” ilan etti. Hemen ardından yasanın Resmi Gazete’de onaylanmasına ilişkin yayınının ardından CHP ve TİP iptali için Anayasa Mahkemesi’ne başvurdular. Bunun üzerine Anayasa Mahkemesi 274 sayılı yasada yapılan değişikliklerin en önemlilerini Anayasa’ya aykırı bularak 8-9 Şubat 1971 tarihinde aldığı kararlarla iptal edecek ve 274 ve 275 Sayılı Sendikalar Kanunu’nda yapılmak istenen değişiklikleri protesto etmek amacıyla gerçekleştirilen 15-16 Haziran eyleminin ardından sıkıyönetime karşın DİSK üyesi işçiler protestolarını sürdüreceklerdi. İstanbul’un Topkapı, Levent, Silahtar, Bakırköy ve Kağıthane gibi işçi bölgeleriyle Kocaeli ve Adapazarı’nda bulunan bazı fabrikalarda çalışan çok sayıda işçi çalışmayı reddederek işbaşı yapmayacaktı.

Bütün bu yaşananların ışığında 1970’te gerçekleşen bu işçi kalkışmasının işçi sınıfının gündemindeki yeri şu an için hiç de ön planda yer bulamasa da bir gün bütün bu deneyimlerin yol göstericiliğinde üreten sınıfın dünya ölçeğinde iktidarı alacağı deneyimin ön ayakları olduğunu söyleyebiliriz.

Buradan hareketle 15-16 Haziran deneyiminden şu sonuçları çıkartmayı yerinde buluyoruz;

1) 15-16 Haziran olayları, işçi sınıfının kazanılmış olan haklarını geri alabilmek adına ortaya konmuş demokratik bir eylemlilikten vilayet basma girişimlerine, karakoldan gözaltındaki arkadaşlarını teslim almalara evrilmiştir. Kurulu burjuva düzenin kolluk güçlerinin silahlı yıldırma politikalarına karşı proletaryanın kendi zoru ile göğüs gererek gerçekleştirdiği siyasi-proleter eylemliliklerdir.

2) 15-16 Haziran olayları, dönemin “barış, demokrasi ve özgürlük” naralarının, “Ekmeğimiz için yürüyoruz!” sloganlarının, ulusal ve Kemalistlerin hareket esnasında işçilere attırdığı “Bağımsız Türkiye” safsatalarının karşısına “Kapitalizme ölüm!” yakarışları ile çıkmış, giderek de sermaye karşıtı bir hüviyete bürünmüştür. Bu bağlamda, Türkiye işçi sınıfının 1908 ve 1923 grev dalgalarının ardından çıkartılamamış bu dersi, yeniden gündeme koymuştur.

3) Bu iki günlük hareketin işçi sınıfının somut bir toplumsal, siyasi ve ekonomik güç oluşunu bir kez daha kanıtlamıştır. 15-16 Haziran, 70’li yılların işçi sınıfının dışında kalan bazı ara katman ve kesimlerin küçük burjuvazisini temel alan, Fokocu, Castrocu akımları, kimi zaman kırdan kente devrim teorileriyle Maoculuk, kimi zaman da cuntacı yaklaşımların lafazanlığı karşısında işçi sınıfının devrimci karakterinin ne kadar somut ve hayatta geçerli olabileceğinin bir kanıtıdır. 15-16 Haziran, dönemin burjuva soluna atılmış bir tokattır. Köylü katmanını devrimi yapacak bir esas unsur olarak gören Maocu yaklaşımın, ordunun ilerici rol üstlenebileceğini öne süren, Kemalist, milli kurtuluşçu ve cuntacı anlayışların, Castrocu söylemlerle ahkâm kesen maceracı romantizmden nemalanan siyasetlerin işçilere dair tüm iddialarının yanlışlığı kanıtlanmıştır. 15-16 Haziran deneyimi, hepsinden de önemlisi TİP nezdinde somutlanan, parlamenter kalkınmacı-ulusalcı burjuva çizginin maskesini “İşçi sınıfı, tek devrimci sınıftır” tümcesiyle tarihin sınıfa yönelttiği soruyu yine sınıfın diyalektik olarak cevaplandırışı ile yere çalmıştır.

4) 15-16 Haziran işçi sınıfının düzenin bir parçası olan sendikalizme de attığı bir tokattır. DİSK’e bağlı Lastik-İş sendikasının Merter Sitesi’ndeki şubesinde yapılan toplantıdan yapılan yasa değişikliğine karşılık olarak yürüyüş kararı çıkaran sendikacılar, radyolardan bizzat kendi “anayasal sınırlar”ının kontrollerinden çıkan olaylar karşısında işçilere evlerine dönmelerini tembihlemişlerdir. İşçi sınıfı, sendikacıların nasihat eden sözlerine, salon sosyalistliklerine cevabı, silahlanmış katillere karşı barikatlar kurarak cevap vermiştir.

5) Sendikalizm ve buna bağlı olarak ekonomik eksende demokratik hak arama mücadeleleri yine anayasal düzlemde kalır. Bir ilkokul talebesinin bile basit bir hesapla ulaşabileceği sonuca zamanının solcuları varamamışlardır. Kitlesel mücadele, işçi sınıfı demokrasiciliğin bir yalandan ibaret olduğu gerçeğini devletin zor aygıtlarının kolluk güçleriyle boğaz boğaza gelerek anladıkça sendikalizmden uzaklaşmıştır.

6) “Devrimci” sendikacılık beslendiği ideolojik kaynaktan mütevellit, yani milli demokratik devrim ekseninde ulusal kalkınmacı çizginin sendikal alandaki bir karbon kopyası olarak günümüzde olduğu gibi o zaman da devrimci olmadığını göstermiştir. Sendikalar ulus devletlerin yazılı anayasaları çerçevesi dâhilinde oluşturulan örgütlenmelerse, üye işçileri ne kadar radikalleşirse yöneticileri, palazlanmış, cüzdanları katmerli koltuk ağaları da o kadar pasifistleşeceklerdir. Bu proleter kalkışmada olduğu gibi sendikalar, yüzyıldır sınıf hareketlerine karşı ellerine burjuvazi tarafından tutuşturulmuş tarihsel sınav kâğıdında tek şık olarak duran devletine hizmet seçeneğini tercih etmişlerdir ve etmeye devam edeceklerdir.

7) Sendikal yaklaşımda “kötünün iyisi” bakış açısı da bu nedenden ötürü bir o kadar işçi sınıfının hareketini bölücü bir nitelik taşımaktadır. Bu yüzden sendikalara bakış itibariyle net olmak lazım gelmektedir. Ne burjuvazinin eli ve CIA’in yardımları kurulan işçi düşmanı Türk-İş DİSK’ten daha “gerici” ve “ABD bağımlısı” sayılabilir, ne de adında “devrimci” ön eki bulunan sendika konfederasyonu özü itibariyle daha “ilerici” ya da “devrimci” görülebilir. Savundukları ideolojiler, sendikaların düzen içerisinde üstlendikleri rolü ve rolden kaynaklı edindikleri özü değiştirmemektedir.

8) “Sosyal demokrasi” (ya da burjuva demokrasisi) günümüzde nasıl burjuvazinin bir yalanı ise, sendikacılık ve onun peşi sıra getirdiği sahte ve geçici kazanımların yanılgısı da o kadar büyüktür ve en önemlisi proletaryayı sınıfsal zorunu ele alıp araç haline getirerek nihai hedefine yönleneceği mücadelesinden uzaklaştıracak niteliktedir. 15-16 Haziran’da gözler önüne serilen bu durum, bugün daha da yakıcı bir biçimde böyledir. Demokratik mücadelede siyasal zapt için tatbik mümkün değildir. Yalnızca burjuvazinin bu tip bir “demokrasi”ye imrendirerek bir zaman kazanması söz konusu olduğunu yine işçi sınıfı kendi pratiğiyle görmüş ve deneyimlemiştir.

Kapitalist toplumda, tarihsel olarak tek devrimci sınıf olan işçi sınıfının bugüne kadarki bütün tecrübeleri, yenilgileri ve kazanımları gelecekteki dünya devriminde bir kilometre taşı görevini göreceği fikrini destekliyoruz. Sınıfımızın düşmanı ile karşılaşmasında, açık mücadele sırasında dünya proletaryasının bütün bu deneyimleri onun tamamen yepyeni ve komünist bir dünya yaratma mücadelesine rehberlik edecektir.